Süper Salı 2024: Ön Seçimler ve ABD Başkanlığı

Dünya siyasetini yakından takip edenler 2024 yılının neredeyse bütün önemli ülkeler ve küresel aktörler için seçim yılı olduğunu bilirler. Bu bağlamda 5 Kasım 2024 tarihinde ABD’de başkanlık seçimleri gerçekleşecektir. Bu noktada öncelikle eğer okumadıysanız Trump Kazanır mı yazımıza göz atmanızı öneririz. Kasım ayına yaklaştığımız bugünlerde başkanlık seçimi öncesi en kritik ön seçimlerin yapılacağı Süper Salı, 5 Mart günü gerçekleşmiş ve Trump’ın ağır zaferiyle sonuçlanmıştır. Nihayetinde diğer aday Nikki Haley adaylıktan çekilmek zorunda kalmıştır.

Bildiğimiz gibi Amerika’da başkan adayları, cumhuriyetçi ve demokrat partilerin kendi içlerinde her eyalette gerçekleştirdikleri ön seçimlerle belirlenmektedir. Ayrıca bu partiler tarafından Mart ayına kadar sadece 4 eyalette ön seçimin yapılmasına izin verilmektedir. İşte tam bu sebepten dolayı Mart ayı çok önem kazanmaktadır. Süper Salı olarak adlandırılan seçim aslında bu gelenekten gelmektedir. Kuzey ve Güney eyaletler arasındaki rekabet aslında Amerikan iç savaşından bu yana bilinmektedir. Süper Salı kavramının altında aslında biraz da bu rekabet bulunmaktadır.

İlk olarak 1988 yılı başkanlık seçimlerinden önce Kuzey eyaletlerinin ağırlığını önlemek adına güneydeki eyaletler kendilerini daha belirleyici kılmak istemişlerdir. Bu maksatla toplu olarak aynı gün ön seçim yapmaya karar veren bu eyaletler o günü çok stratejik ve önemli hale getirmeyi amaçlamışlardır. Tabi sonraları bu olay kuzey eyaletlerini de içine alıp Amerikan politikasında geleneksel hale gelerek Mart ayının ilk haftasının Salı gününü Süper Salı haline getirmiştir.

Her ne kadar demokratların ve güney eyaletlerinin hedeflediği gibi olmasa da süper Salı yine de geleneksel olarak ABD seçimlerinde belirleyici bir role bürünmüştür. Bu konuya aşağıda detaylarıyla yer vermeden önce şimdi mevcut durumu kısaca özetlemek isteriz.

ABD Siyaseti İkiye Bölündü!

Amerika’da başkanlık yarışı geleneksel olarak iki büyük parti arasında geçmektedir. Bir tarafta küresel ilişkilere önem veren, devletin ekonomiye müdahalesini savunan, iklim kriziyle mücadeleyi ön planda tutan, daha liberal anlayışa sahip, uluslararası işbirliğine inanan ve mevcut başkan Biden’ın önderliğinde demokrat partisi yer almaktadır. Öte yandan diğer tarafta daha muhafazakâr, devletin ekonomiye müdahalesine ve vergi artışlarına karşı çıkan, milliyetçi ve 45. ABD başkanı Trump’ın cumhuriyetçi partisi yer alıyor. Daha önce ilgili yazımızda hangi adayın 5 Kasım’da gerçekleşecek ve 47. ABD başkanını belirleyecek seçimde daha şanslı olduğunu belirtmiştir.

Öte yandan geldiğimiz noktada artık cumhuriyetçilerin adayının kim olacağı git gide netleşmektedir. Başkanlık yarışı 15’ten fazla adayla başlamış olup bu adayların çoğu Mart 2024 itibarıyla çekilmiş durumdadır. An itibariyle cumhuriyetçilerden 58.Amerikan Başkanı D. Trump ile Nikki Halley “GOP nomination” yani cumhuriyetçi aday olma konusunda Süper Salı da denen son dönemece girmektedirler. Bununla birlikte karşı tarafta da geleneksel şekilde görevdeki başkan olarak -herhangi bir sağlık durumu yaşanmazsa- demokratların doğal adayı Biden olacaktır.

Güney Karolina ön seçimlerinde kendi memleketinde ağır bir yenilgi yaşayan eski vali Nikki Haley “buradaki sonuç ne olursa olsun adaylıktan çekilmeyeceğim.” Açıklaması yapmıştı. Yani Halley 5 Mart 2024 Salı günü ABD’de 15 eyalette aynı anda gerçekleşen Süper Salı cumhuriyetçi parti ön seçimlerine gireceğini belirtmiştir. Eski vali, kendi memleketinde yenilmesine rağmen “Yüzde 40’ın hiç de küçük bir oran olmadığını ve seçmenin farklı bir aday istediğini” de belirtmiştir. Şimdi işlerin neredeyse kesinleşeceği 5 Mart 2024 Süper Salı gününe odaklanalım ve kısaca Amerikan Seçim geleneğinde yerinden bahsedelim.

Süper Salı Nedir?

Bilindiği üzere ABD seçim yasalarına göre Amerikalı seçmenler başkanı direkt olarak kendi oylarıyla seçmezler. Bu kapsamda seçmenler önce bir “seçiciler kurulu ”nu seçerler ve sonrasında bu kurul Amerikan Başkanını seçer. Bununla ilişkili olarak toplamda 538 seçiciler kurulu üyesi bulunmakta olup 270 kurul delegesine ulaşan aday ABD başkanı olarak seçilmektedir. İşte bunun öncesinde ise hem demokrat hem de cumhuriyetçi partiler kendi adaylarını seçerler. Geleneksel olarak o dönemde başkanlık hangi partideyse yeni seçimde o partinin doğal adayı mevcut başkan olmaktadır. Öte yandan diğer partinin adayı ise “primaries” olarak adlandırılan ön seçimlerle belli olmaktadır.

İşte bu ön seçimler genelde seçime yaklaşık 1 yıl kala başlamaktadır. Temelde, eyalet eyalet sırayla başlayan ve teker teker devam eden bu ön seçimler Mart ayına gelindiğinde artmaktadır. Seçimin gerçekleşeceği yılın Mart ayının ilk Salı günü en az 15 eyalette birden ön seçimler gerçekleştirilir ve bu yüzden o güne Amerikalılar Süper Salı derler. Genelde o günün sonuçlarına göre bir kişinin ABD başkanlığına adaylığı neredeyse kesinleşir. Örnek vermek gerekirse 05 Mart 2024 Salı günü gerçekleşecek olan 15 eyalet ön seçiminin tamamını kazanması halinde Trump’ın Cumhuriyetçi partinin başkan adaylığı yüzde 99 kesinleşecektir. Tabi ön seçimlerin Haziran ayında bitmesinin ardından nihai aday belirleme resmi olarak Cumhuriyetçi Ulusal Kongrede gerçekleşecektir. RNC (Republican National Congress) olarak kısaltılan bu kongrenin Temmuz 2024 döneminde gerçekleşmesi beklenmektedir.

Bu bağlamda 5 Mart Salı günü gerçekleşen Cumhuriyetçi Parti Süper Salı ön seçimlerinde yarışan eyaletlerin isimleri ise şu şekildedir:

• Alabama,
• Arkansas,
• California,
• Colorado,
• Maine,
• Massachusetts,
• Minnesota,
• North Carolina,
• Oklahoma,
• Tennessee,
• Texas,
• Utah,
• Vermont,
• Virginia.

Süper Salı Son Durum

ABD 2024 5 Kasım başkanlık seçimleri öncesinde cumhuriyetçilerin aday belirleme ön seçimleri (GOP Nomination Primaries) Süper Salı’ya yaklaştığımız şu günlerde tüm hızıyla devam etmektedir. Cumhuriyetçi adaylardan diğeri olan Nikki Haley kendi memleketi sayılan ve geçmişte 2011-2017 yılları arasında valilik yaptığı Güney Karolina ön seçimlerinde (primary) yüzde 40’ta kalarak büyük bir yenilgi yaşadı. Zafer konuşmasında rakibinin adını bile anmayan Trump artık tek rakibinin Joe Biden olduğunu ima ederek “ 5 Kasım 2024’t Joe Biden’a gideceğiz, gözlerine bakacağız, ülkeyi mahvettin! Ve kovuldun! Çık dışarı Joe! Diye ona sesleneceğiz!” demiştir. Buradan da anlayacağımız üzere Trump artık kendini doğrudan cumhuriyetçilerin başkan adayı olarak görmektedir. BBC yorumcularına göre Nikki Haley de bu durumun farkında. Bununla beraber Donald’a karşı her an gelmesi muhtemelen olan yasal bir engel anında tıpkı bir yedek oyuncu gibi kulübede beklemektedir. Bu doğrultuda devam eden yasal davalardan herhangi birinde Trump’ın aday olmasının engellenmesi halinde Nikki cumhuriyetçilerin doğal adayı haline gelecektir.

Öte yandan Güney Karolina ön seçimi esnasında Fox International TV’nin cumhuriyetçi seçmenlerle yaptığı röportajlarda halkın Donald Trump’ı bir kurtarıcı olarak gördüğü, onun geçmişte haksızlığa uğramış olduğu ve Amerikan çıkarlarını düşünen bir milliyetçi olması nedeniyle oy verdiklerini belirttikleri görülmektedir. Cumhuriyetçi seçmenler Haley’i ise küreselcilere yakın ve uluslararası işbirliğine açık bir aday olarak demokratlara daha yakın bulduklarını belirtmektedirler.

Bu bağlamda belirtmek gerekir ki şu ana kadar gerçekleşen ön seçimlerin tamamını Donald Trump kazanmıştır. Kazandığı primary yani ön seçim eyaletleri ise şöyledir:

• Iowa
• Nevada
• New Hampshire
• Güney Karolina

Bu dört adet eyaletten toplam 63 delege kazanan Donald, 173 delege daha kazandığı takdirde resmi olarak cumhuriyetçilerin başkan adayı olup Joe Biden’a rakip olacaktır. Muhtemelen cumhuriyetçilerin adayı belli olmuştur. Diğer yandan eğer sağlık durumunda bir aksilik meydana gelmezse demokratların adayı da Joe Biden olacaktır.

Trump mı Nikki mi?

Amerikan seçimlerinde kampanya bağışları çok önemli bir göstergedir. Bu bağlamda kampanya yetkilileri Nikki Haley’in Ocak ayı içinde yaklaşık 20 Milyon USD bağış toplayarak Trump’ın çok önünde bir sayıya ulaşmasının dikkate değer olduğunu belirtmektedirler. Bu durum, onun şansı çok düşmüş olsa da hala önemli bir aday olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte sandık çıkış anketleri Güney Karolina’daki seçmenlerin ABD’nin en büyük sorunu olarak “ekonomi ve sınırlar sorunu” olduğunu belirttiklerini göstermektedir. İlave olarak seçmenler Haley’in bu konularda zayıf kaldığını bu nedenle kendilerinde güven oluşturmadığını belirtmektedirler. Bu durum onun başkanlık adaylığı konusunda şansını zayıflatmaktadır.

Öte yandan ekonomik durumun ABD vatandaşlarının “hissedecekleri” derecede olumlu gitmemesi ve Trump döneminin Amerikan halkı hafızasında görece olarak çok daha iyi bir dönem olması onun hem Süper Salı için ve hem de sonrasında Joe Biden karşısındaki başarı şansını arttırmaktadır. Bu noktada belirtmek gerekir ki mevcut davalarında herhangi bir engelleyici karar çıkmazsa Donald Trump’ın hem cumhuriyetçilerin başkan adayı olması hem de sonrasında 5 Kasım 2024 tarihinde gerçekleşecek olan ABD Başkanlık Seçimleri sonucunda 47. Amerikan Başkanı olma ihtimali oldukça güçlü görünmektedir.

Nihai bir toparlama yapacak olursak öncelikli olarak 5 Mart ön seçimlerini de büyük bir ağırlık ve çoğunlukla Trump’ın kazanması beklenmektedir. Bu arada 2020 başkanlık seçimleri öncesi demokratların Süper Salı seçimini kazanan Biden’ın, kazandığı bu avantaj sonrası demokratların başkan adayı olduğunu da unutmayalım. Yani belirtmek gerekir ki 5 Mart günü cumhuriyetçilerin aday belirleme konusunda çok etkili ve belirleyici bir gün olmuştur. Bu noktada Donald’ın Joe Biden’a göre yaş ve sağlık avantajı ile ekonomik performans artısı bulunmakta olup bu durumlar onu gelecek seçimde oldukça avantajlı bir konuma taşımaktadır.