İçindekiler
Enflasyonu düşürme yasası da mı oluyormuş demeyin! Evet, oluyor 🙂 Hem de dünyanın süper gücü olan ABD, bunu yaklaşık 2 yıl önce yaptı. Biden hükümeti bunu yaparken yasanın içine büyük bir yeşil enerji dönüşümünü, şirketlere vergi artışları ve bireylerin reçeteli ilaçlarının fiyatlarını da ekleyip yasayı 460 milyar dolarlık çok geniş kapsamlı bir paket haline getirmiştir! Bu yasadan Amerika’nın faiz artışlarını da dikkate alırsak ciddi anlamda faydalandığını da belirtmemiz gerekir. Bu kapsamda hatırlayacak olursanız çok ses getiren ve daha önce enflasyonun ne kadar tehlikeli olduğunu ilgili yazımızda belirtmiştik. Bugünün süper gücü olan Almanya gibi bazı büyük ülkeler bile geçmişte fiyatların önlenemez şekilde sürekli artmasından çok acı çekmiştir. Hatta Almanlar en çok enflasyondan Amerikalılar da işsizlikten korkar diye bir inanış da ekonomi yazınında mevcuttur. (1929 ABD Buhranı işsizliği fırlatmıştır.)
Enflasyonu Düşürme Yasası (IRA)
Bu doğrultuda belirtmemiz gerekir ki; Covid-19 pandemisinden sonra tedarik zincirlerinin bozulması ve ertelenen tüketimin birden patlaması sonucunda dünya genelinde yüksek bir enflasyon olgusu ortaya çıkmıştır.
2021 yılının sonundan itibaren enflasyonun gelir dağılımını bozucu etkisiyle sosyal anlamda sorun yaşamaya başlayan ülkeler başta faiz artırımları olmak üzere çeşitli sert önlemler almaya başlamıştır. İşte enflasyonu düşürme yasası da ABD tarafından alınan bu önlemlerden biridir. Amerika tarihinin en kapsamlı yasası olarak da bilinen bu yasa, aynı zamanda yeşil dönüşümü, karbon emisyonunun azaltılması, elektrikli araçlarının sayısının arttırılması, yüksek kârlı şirketlerden daha çok vergi alınması ve reçeteli ilaçların fiyatlarının azaltılması için ilaç firmalarıyla müzakere edilmesi gibi bir dizi yasa değişikliğini de içermektedir. Amerikan Kongresinde çoğunlukta olan Başkan Biden liderliğindeki demokratlar, cumhuriyetçilerin dirençli muhalefetine rağmen bu yasayı 16 Ağustos 2022 tarihinde geçirmişlerdir. Yazımızda üzerinden yaklaşık 1,5 yıl geçen Enflasyonu Düşürme Yasası ve sonrası hakkında değerlendirmelerde bulunacağız. 5 Kasım ABD Başkanlık seçimleri bu kadar yaklaşmışken bu yasanın performansı ve gelişimi Biden iyi bir seçim malzemesi olacaktır.
Enflasyon Yasasının Amacı
Enflasyonu düşürme yasasının temel amacı, adından da anlaşılacağı üzere pandemi döneminden sonra bütün dünyada olduğu gibi ABD’de de en büyük problem haline gelen enflasyonu düşürmektir. Öte yandan paket çok geniş bir kapsamda olduğu için bazı yan amaçları da bulunmaktadır. Bunlardan bazıları yeşil dönüşümü sağlayıp Paris sözleşmesi kapsamında Amerika’nın 2030 yılına kadar karbon emisyon salınımını azaltmak, 10 yıl içerisinde ABD bütçe açıklarını azaltmak, yatırımları yeşil enerji kapsamında gerçekleştirmek, elektrikli araçlara teşvikler sağlamak, reçeteli ilaçların fiyatlarını mümkün olduğunca düşürmek ve yüksek karlı şirketlerden en az yüzde 15 kurumlar vergisi almaktır. Bu kapsamda ABD başkanı Joe Biden “zenginlerin daha adil bir ülke için kendilerine düşen sorumluluğu yerine getirerek daha çok vergi vereceğini” belirtmiş ve bu yasanın ülke tarihinde iklim krizi ile değişikliğini de içeren en geniş yasa olduğunu belirtmiştir.
İlgili yasanın senatodan uzun uğraşlar sonucu geçtiğini de belirtmek gerekir. Zira mevcut yapıda senatoda 50 demokrat ve 50 cumhuriyetçi bulunmakta olup demokratlar başkan yardımcısı Kamala Harris’in oyuyla toplamda 51 oyla çoğunluğu bularak geçmiştir. Bu bağlamda belirtmek gerekir ki cumhuriyetçiler bu yasaya enflasyonu düşürmek bir yana enflasyonu daha da körükleyeceğini belirterek şiddetle karşı çıkmışlardır. Bu noktada Enflasyonu Düşürme Yasası tam da 8 Kasım ara seçimlerinden önce onaylanarak bir nevi Biden zaferi olarak algılanmış ve ara seçim sonucunu da etkilemiştir.
Enflasyonu Düşürme Yasası İçeriği
Enflasyonu Düşürme Yasası sayesinde Amerika’da vergi indirimleri, teşvikler, yeşil dönüşüm ve zenginlerden daha çok vergi almak gibi hamleler yaparak geçen 2 yılda belli bir ilerleme kaydedilmiştir. Bu bağlamda enflasyon istendiği şekilde düşürülmüştür. Öte yandan bu yasanın içeriğini ve geçen süreçte başarı oranını maddeler halinde özetlemek gerekirse:
- Emisyonun düşürülmesi: Gerçekleşen yasa değişikliğiyle 2030 yılına kadar emisyon salınımının yüzde 50’ye yakın azaltılması hedeflenirken şu ana kadar geçen 2 yılda beklenenden daha hızlı ilerleme kaydedilmektedir.
- Vergi Artışı: Yıllık bilanço geliri 1 Milyar dolardan fazla olan firmalardan minimum yüzde 15 ilave kurumlar vergisi alarak devletin bütçe açığını azaltmak suretiyle enflasyonla mücadele edilecektir.
- İşsizlik ve İstihdam: Araştırmacılar yapılan teşvikler sayesinde temiz enerji, güneş ve rüzgâr enerjisi santralleri gibi altyapı yatırımları ve özel sektör yatırımları sayesinde 10 yıl içerisinde 1 milyondan fazla yeni istihdam oluşacağını öngörmektedir.
- Reçete Fiyatları: Amerika’da 65 yaş üstü kişilerin sağlık sigortası kapsamına alan hükümet kurumu Medicare ilk etapta 10 hastalığın tedavisinde kullanılan ilaçlar için ilaç üreticileriyle müzakere ederek reçete fiyatlarını düşürmelerini sağlamıştır. Diyabet, kan basıncı artışı ve kalp yetmezliği gibi önemli hastalıkları seçen kurum zamanla bu listeyi genişletip enflasyonla mücadeleyi hızlandırmaktadır.
- Elektrikli Araçlar: Emisyon gazının sera etkisi nedeniyle doğaya verdiği zarar artık herkesçe bilinmektedir. Bu bağlamda benzin ya da motorinli araçların kullanımı ve hatta bazı ülkelerde artık üretimi yasaklanmaktadır. İşte bu bağlamda enflasyonu azaltma yasasıyla birlikte Biden yönetimi elektrikli araçlara ciddi teşvikler sağlamıştır.
- Enflasyona Etkisi: Bu yasanın en başta kamu bütçe açıklarını azaltıp sonrasında reçete fiyatlarını düşürmek ve zenginlerden daha çok vergi alması gibi etkileri sayesinde enflasyonun düşeceği belirtilmişti. Öte yandan gerçekleşen faiz artırımları ile birlikte değerlendirildiğinde bu etkiler ile enflasyon oranı geçen 2 yılda hızla düşmüş ve bu hedefe oldukça yaklaşılmıştır.
IRA, 2024 Başkanlık Seçimi ve Biden
Şurası muhakkaktır ki neredeyse bütün ülkelerde seçim sonuçlarını etkileyen en önemli faktör o ülkenin ekonomik durumu ve performansıdır. Bu açıdan bakacak olursak Biden dönemi ekonomik durumunu araştırmalara göre Amerikan halkı: “rakamlarda ekonomi iyi ama bizler bu iyi performansı hayat standartlarımızda hissetmiyoruz.” olarak yorumlamaktadır. Bu da aslında seçim sonucu için önemli bir göstergedir. Bunu bilen Demokrat yönetimi Enflasyonu Düşürme Yasası kartını kullanarak seçime yaklaşırken ekonomi performansını arttırmak isteyecektir. Bu bağlamda şimdilik IRA’nın olumlu etkisine rağmen Joe Biden’ın Trump’a göre yarışta biraz daha geride olduğunu belirtmek gerekir.
Öte yandan son dönemde yayımlanan McKinsey raporuna göre aşağıdaki resimde de göreceğiniz üzere; bu yasa ile kamunun çeşitli yollardan tasarruf edeceği 737 milyar dolar gelirden sağlık programları teşvikleri ve iklim enerjiye harcamayı planladığı 500 milyar dolar harcama çıkarıldığında toplamda 237 Milyar dolarlık net bir tasarrufla enflasyonla mücadelenin gerçekleşeceği öngörülmüştür. Bu bağlamda Biden 5 Kasım 2024 Başkanlık seçimleri öncesinde sağlık ve yeşil enerjiyi de alan şu ana kadar da başarılı olarak gelişen bu yasa sayesinde seçimi yine kazanmayı planlamaktadır.
Bununla birlikte son olarak Enflasyonu Düşürme Yasasının genel bir özetini de belirtmek isteriz. Bu kapsamda aşağıda resimde de göreceğiniz üzere yüzde 15 minimum şirket vergisi ile 313 Milyar dolar, reçeteli ilaçların fiyatlarının müzakere yolu ile düşürülmesinden 288 Milyar dolar ile beklenen gelir dâhil toplam 739 milyar dolarlık bir gelir beklentisi vardır. Öte yandan bu tutardan enerji güvenliği ve iklim değişikliği başta olmak üzere 433 Milyar dolar toplam yatırım harcamasını düşünce 300 Milyardan fazla bir gelir ve enflasyon düşürücü etki beklenmektedir.
