İçindekiler
7 Ekim 2023 Cumartesi sabahı uyandığımızda televizyonlarda ve sosyal medyada Hamas’ın İsrail’e saldırıda bulunarak içinde sivillerin de bulunduğu yüzlerce kişiyi öldürdüğünü öğrendik. Sosyal medyaya düşen görüntüler kan ve dehşet doluydu. İsrail askerlerinin yanı sıra sivillerin de hayatını kaybetmiş olması herkesi dehşete düşürdü. İsrail, Filistin ya da Hamas arasındaki çatışma ortamı ile Arap İsrail savaşları tarihi ve gerginliğini uzun yıllardır bilmemize rağmen İsrail tarafına bu denli planlı ve şiddetli bir saldırının olması herkesi şaşırtmıştı. Sonrasında ise İsrail kuşatma altındaki Gazze’ye füze saldırıları düzenledi. Ayrıca Gazze’nin suyunu, elektriğini ve dış dünyayla bağlantısını kestiğini belirtti.
2024 yılının sonlarına gelmekte olduğumuz bugünlerde İsrail’in Gazze şeridine saldırıları devam etmekte ölü sayısı neredeyse 40 bin kişiyi bulmaktadır. Gelişen süreçte birçok dünya ülkesi saldırıları kınamış ve bazı Avrupa ülkeleri de Filistin’i bir devlet olarak tanımıştır.
Hamas, İsrail’e Neden Saldırdı?
Yukarıdaki resimdeki Yeşil alanlar Filistin, Mavi ise zaman içinde İsrail topraklarıdır. Açılımı İslami Direniş Örgütü olan Hamas, Amerika ve Avrupa Birliği başta olmak üzere neredeyse bütün uluslararası kurumlar tarafından terörist olarak ilan edilmiştir. Temel amacını İsrail’in kuruluş savaşı olan 1948 savaşı dönemi öncesi topraklarına çekilmesini sağlamak ve Filistin İslam Devleti kurmak olarak belirten örgüt 7 Ekim Cumartesi günü, Gazze şeridi üzerinden İsrail sınırını aşarak bine yakın İsrail vatandaşının hayatını kaybetmesine neden olan bir dizi saldırı gerçekleştirmiştir. Uzun süredir abluka altında olan Gazze şeridi ile ilgili yeterince uyarıda bulunduklarını ve artık harekete geçtiklerini belirten örgüt saldırılarının nedeni olarak İsrail katliamlarını göstermiştir.
İsrail’de bilindiği üzere uzun süredir protestoların ve eleştirilerin hedefinde olan başbakan Netanyahu, İsrail’in bu saldırıya cevabının çok net ve ağır olacağını belirtmiştir. Cumartesi gününden itibaren İsrail’den Gazze Şeridine ciddi füze saldırıları gerçekleşmiş ve yüzlerce Filistinli hayatını kaybetmiştir. Ayrıca İsrail, 1973 Arap-İsrail Savaşından sonra ilk defa Savaş Durumu ilan etmiştir. Şubat 2024 itibarıyla yaklaşık 26 bin Filistinli hayatını kaybetmiştir. Bunlara ilave olarak, zaten kuşatma altında olan Gazze şeridinin dünyada açılan ten kapısı olan Mısır sınırındaki Refah Kapısı kapatılmış ve İsrail tarafından elektrik ve su kesilerek Gazze’ye herhangi bir yardımda bulunulmasına izin verilmeyeceği açıklanmıştır. Bu noktada Ortadoğu’nun çözülemeyen sorunu olan bu savaşların tarihi kökenlerini anlamadan Haması, İsraili ya da 7 Ekim günü gerçekleşen ve muhtemelen çok daha büyük çatışmaların kaynağı olacak olan bu saldırıların perde arkasını anlamak mümkün olmayacaktır.
İsrail Filistin Savaşları Geçmişi
İsrail Filistin Savaşı denince meselenin birkaç boyutuna birden bakmak gerekecektir. Bu açıdan yaklaştığımızda konunun dinî ve millî olmak üzere temelde iki boyutu olduğunu söylememiz mümkündür. Dini açıdan bakarsak Yahudilere göre bugünkü Filistin toprakları Mescidi Aksa da dâhil olmak üzere Kudüs’ü kapsayan topraklar Tevrat’ta İsrailoğullarına vaat edilen topraklardır. Öte yandan Müslüman Filistinlilere göre de İslam inancına göre kutsal sayılan ve Müslümanların bilinen ilk kıblesi olan Mescidi Aksa İsrail’in elinde olmamalıdır. Dini açıdan çözülemez bir açmaz olan bu meseleye milli açıdan bakarsak aşırı sağcı İsrailliler bugünkü topraklarından fazlasının Gazze Şeridi ve Batı Şeria’nın da kendilerine ait olduğunu iddia etmektedir.
Filistinli Arap milliyetçileri de bunun tam tersini iddia etmektedir. Yani hem dini hem de milli açıdan Arap-İsrail çatışması bir açmaz içindedir.
Bugün hemen hemen her gün bir şekilde haberlere konu olan Arap İsrail Savaşları ya da çatışmalarının tarihi kökenine inmek istersek ise de öncelikle 19. yüzyılın sonuna yani 1800’lü yılların son dönemine Osmanlı’nın devrine kadar gitmemiz gerekir. Buna başlamadan önce “Siyonizm” tanımı yapmamız gerekir. Yahudiler tarafından Kudüs’ün kutsal başkent olduğunu belirtmiştik. “Sion” da Kudüs’ün eski adıdır. Yani Siyonistler, Filistin topraklarında Kudüs başkentli bir Yahudi devletinin kurulmasını amaç edinen İsrail Milliyetçileridir. İşte bu inanca sahip Siyonistler 1897 yılında Theodor Herzl liderliğinde dünya Siyonist kongresi Basel’de toplanmış ve İsrail Devleti’nin kurulacağına dair deklarasyon yayımlanmıştır. O dönemde Kudüs ve Filistin Osmanlı topraklarıdır ancak başta Siyonistler olmak üzere dünya kamuoyu Ortadoğu topraklarının uzun süre Osmanlı’nın elinde kalamayacağının farkındadır.
İsrail Devleti Kuruluşu
1917 yılında I. Dünya Savaşı’nın gidişatı belirlenmiş ve savaşın kaybedenleri arasında yer alan Osmanlı İmparatorluğu, Ortadoğu topraklarından çekilmiştir. Bu gelişmeler sonucunda Kudüs ve Filistin toprakları da dâhil olmak üzere Ortadoğu artık üzerinde güneş batmayan imparatorluk olarak bilinen İngiltere yani Büyük Britanya sömürgesi olmuştur. İngiltere 1917 yılından Ortadoğu’dan ayrıldığı 1948 yılına kadar geçen yaklaşık 30 senelik süreç içerisinde Filistin topraklarındaki Yahudi nüfusu ciddi şekilde artmıştır. İngiliz sömürgesi olan bu topraklarda Arapların nüfusu ise zamanla azalmış, yüz binlercesi ise komşu Arap ülkelere göçe zorlanmıştır.
II. Dünya Savaşının kazananları arasında sayılsa da bu savaştan gücü azalarak çıkan İngiltere artık üzerinde güneş batmayan imparatorluk değildir. Bu savaştan sonra Dünya süper gücü unvanını Amerika’ya devreden İngiltere Mayıs 1948’te Birleşmiş Milletlere başvurarak Filistin topraklarından çekildiğini belirtmiştir.
Bunun üzerine Yahudiler 14 Mayıs 1948’de Tel Aviv’de İsrail devletini kurduklarını dünyaya ilan etmişlerdir. Bu devlet 24 saat geçmeden Amerika tarafından tanınmıştır. Ertesi gün ise diğer dünya gücü Sovyetler Birliği İsrail’i tanıdığını açıklamıştır. Sonrasında Birleşmiş Milletler o dönemde bir deklarasyon yayımlayarak İsrail Devleti dışında bağımsız bir Filistin devleti de kurulacağını belirtmiştir.
Arap İsrail Savaşları
Bütün bu gelişmeler Arap dünyasını sarsmıştır. O dönemde görece olarak daha modern silahlara ve eğitimli orduya sahip olan İsrail Devleti Arap dünyasının tepkisine rağmen o dönemden günümüze varlığını güçlendirerek sürdürmüştür. Hatta devletin kuruluşu sonrasında 1967 Altı Gün savaşı da dâhil olmak üzere Arap devletleriyle gerçekleştirdiği savaşlarda topraklarını hep Filistin aleyhine geliştirerek büyütmüştür. Bu kapsamda İsrail ile Arap devletleri arasında irili ufaklı birçok savaş ya da çatışma gerçekleşmiş olmakla birlikte en bilinenleri aşağıdaki şekildedir.
1948-Arap İsrail Savaşı
Daha önce de ifade ettiğimiz gibi II. Dünya Savaşı sonrası gücünü kaybeden İngiltere Mayıs 1948 döneminde Filistin topraklarını terk ederek bu durumu Birleşmiş Milletlere bildirmiştir. Bunun üzerine kurulan İsrail Devleti batı ülkeleri tarafından hızlıca tanınmış olsa da Arap ülkeleri ve birliği tarafından İsrail’e hemen savaş açılmıştır. O döneme kadar iyi hazırlanan İsrail ordusu ve silahlarıyla bu ülkelere cevap vermiş ve topraklarını daha da genişleterek bu savaştan galip ayrılmıştır. Bu savaş sonrasında yüz binlerce Filistinli topraklarını terk etmiş ve Arap ülkeleri yaşadıkları hezimet sonrası iç karışıklarla uğraşmak durumunda kalmıştır.
Yom Kippur Savaşı – 1973
1948 Savaşında yenilen Suriye ile Mısır liderliğindeki Arap devletleri bunu unutmamışlar ve 1973 yılında Yahudilerin kutsal günü olan Yom Kippur’da İsrail’e sürpriz bir şekilde saldırmışlardır. Bu sürpriz saldırılarının başlarında Arap devletleri ciddi ilerlemeler kaydetmişler ve Golan tepelerini ele geçirmişlerdir. Günlerce süren çatışmalarda İsrail önce Arap ülkelerini durdurmuş, sonrasında püskürtmüş ve karşı saldırıya geçmiştir. Bu savaşında sonunda da İsrail savaş öncesi durumunu korumuş ve Arap ülkeleri hedeflerine ulaşamamışlardır.
Bu arada G20 ülkelerinin yaklaşımı, 2024 yılındaki ABD başkanlık seçimleri de İsrail’in Filistin politikasını etkileyecektir. Ayrıca Rusya Ukrayna savaşının gidişatı da bölgede gelişmeler açısından önemlidir.
Altı Gün Savaşı – 1967
İsrail’in kuruluşundan itibaren gerçekleştirilen savaşlarda Arap Birliği ülkelerine sağladığı üstünlük bu ülkelerin iç karışıklık yaşamalarına ve milli onurlarının zedelenmesine yol açmıştır. Nihayetinde Mısır ve Suriye liderliğindeki bu ülkeler Haziran 1967 döneminde İsrail’e savaş açmıştır. Altı gün sürdüğü için tarihte adı “Altı Gün Savaşı” olarak kalan bu savaşın sonunda İsrail topraklarını neredeyse beş katına çıkarmış ve kesin bir galibiyet elde etmiştir. O dönemde görece modern ve iyi donanımlı ordusu ile istihbarat ağının bu noktada çok stratejik etkileri olmuştur. Savaş sonrasında Birleşmiş Milletler bir karar yayımlayarak İsrail’in Golan Tepeleri ve Batı Şeria dâhil savaş ile elde ettiği topraklardan çekilmesini talep etmiştir. İlk etapta İsrail bu talebi kabul etse de sonrasında kazandığı toprakları ilhak ettiğini açıklamıştır.
Arap İsrail Savaşları ve Filistin
Temeli asırlar öncesindeki dini ve milli meselelere dayanan Arap İsrail Savaşları aslında bilinenden derin ve köklü bir meseledir. Günümüze kadar yüz binlerce hatta milyonlarca insanın ölümüne, yurtlarından sürülmelerine ve işkence çekmesine neden olan bu sorunun çözümü de oldukça karmaşıktır. Bağımsız yorumcular, tarihçiler ve Birleşmiş Milletler kararlarında en gerçekçi çözüm; İsrail’in 1967 savaş öncesi sınırlarına dönmesi ve ayrıca başkenti Doğu Kudüs olan bağımsız bir Filistin Devleti kurulması olarak ifade edilmektedir. Bunun gerçekleşmesinin de ne kadar ihtimal dâhilinde olduğunu siz kıymetli okurların takdirine bırakıyoruz.
Görülen o dur ki; ilgili coğrafyada İsrail Filistin Savaşı olmak üzere çatışmalar en azından yakın gelecekte maalesef devam edecektir. Bu süreçte masum insanlar hayatlarını kaybetmektedirler ve dünya kamuoyunun çok daha güçlü tepki vermesi gerekmektedir.
