Startup : Ne Demektir ve Herkesi Zengin Eder mi?

Son 20 yılda internetin ve teknolojin bütün dünyada gösterdiği akıl almaz ilerleme ve gelişimle birlikte hayatımıza birçok yeni ihtiyaç ve kavram girmiştir. Yani bundan 20 sene önce belki de hiç var olmayan internetin bugün ihtiyaç olduğunu kim reddeder ki? Bununla birlikte daha önce hiç duymadığımız terimler ve tanımlar teknolojik ilerlemelerle birlikte dünyamıza dâhil olmuştur. Öte yandan Amerika’da Silikon Vadisinden birkaç arkadaşın bir araya gelip milyar dolarlık şirketlerin ilk adımını attıklarına dair başarı hikâyelerini duymamızda hep aynı döneme denk gelmiştir. İşte bu hikâyelerin içinde duyduğumuz bazı yeni terimler merakımızı hep uyandırmıştır. Sahi, startup derken acaba insanlar ne demek istiyor ya da anlamını sorsak ayıp olur mu diye içimizden geçirmişizdir. 🙂

Tohum yatırım, melek yatırımcı, girişimcilik ekosistemi, MVP, POC, pivot etmek ya da exit etmek gibi startup ekosistemine ait tanımları da duyduğumuzda çoğu zaman sessizce kenara çekilip dinlemeyi tercih etmişizdir. İşte tam da bu noktada çok temeline inmeden de olsa basit ve giriş seviyede girişimcilik ve startup ekosistemine dair tanımları yapıp bu dünyaya bir giriş yapmanızı sağlayacağız. Unutmayın, eğer girişimci bir ruhunuz varsa ve aklınızda güzel fikirler varsa, bir yerlerden başlamanız gerekmektedir.

Startup Ne Demek

En basit ve sade tanımıyla startup, yeni nesil teknolojik girişim demektir. Yani adından anlayacağımız üzere, temelinde teknoloji bulunan ve bir ihtiyacı gidermek üzere kurulmuş yeni nesil girişim ya da şirket demektir. Bu tanımdaki en temel iki konudan ilki teknoloji diğeri de ihtiyaç kavramlarıdır. Bu iki kavramı anlarsak zaten start-up’ların geleneksel anlamdaki şirketlerden farkını da anlamış olacağız. Şöyle düşünün; klasik şirketler genelde birbirlerinin yaptığı işlerin benzerlerini yapar ya da ürettikleri ürünlerin aynısını ya da benzerini üretip piyasa payı kazanmaya çalışırlar. Bir tekstil şirketi ya da inşaat şirketini ele alalım. Bu şirketlerin ürettikleri ürünler ya da verdikleri hizmetlerden birbirinden çok ayrılmaz. Öte yandan yeni nesil teknolojik girişim de dediğimiz bir startupın hayata geçmesi için öncelikle teknolojik bir alt yapısının olması (app ya da uygulama gibi) ve bir ihtiyacı karşılamak üzere hayat geçmiş olması gerekmektedir.

Burada vereceğimiz en güzel örnekler Dolap uygulaması ya da BlaBla-Car uygulamaları olacaktır. İnsanların çok az kullandığı ve artık giymediği eşyaları çok uygun fiyata başka insanlara satma ihtiyacını ve piyasada böyle bir ürün-hizmet boşluğunu gören girişimci ruha sahip insanlar bu ihtiyacı bir inovasyon ya da teknolojiyle birleştirip bir uygulamayı hayata geçirmişlerdir. Ek olarak mesela bir şehirden diğerine tek başına arabasıyla giden birisinin hem maliyetlerini azaltmak hem de yol arkadaşı edinmek için boş koltuklarını kiralamaya açması da güzel bir örnektir. İşte bu tür yeni nesil girişimcilik örnekleri hem bir ihtiyaçtan ortaya çıkmıştır ve hem de teknoloji temelli inovativ buluşlardır. Bununla birlikte içinde teknoloji olan her girişim de bir startup değildir. Yani internet üzerinden gömlek satmak bir startup örneği değildir.

Nihai olarak startupların temel 5 özelliğini saymamız gerekirse;

• Kurucu sayısı genelde bir ile beş arasındadır.
• Dikey yani eksponansiyel ve hızlı büyüme potansiyeline sahiptir.
• Teknoloji ve inovasyon temellidir.
• Çalışan sayısı azdır ve genelde yazılımcı ağırlıktadır.
• Bir ihtiyaca cevap vermek için olmayan bir hizmeti sağlamak için kurulmuştur.

Girişimcilik Ekosistemi

Bu tabiri de yeni nesil teknolojik girişimcilerden bolca duyarız. Ekosistem kelime olarak birden fazla disiplinin birbiriyle temasını ve iç içe geçmesini ifade etmektedir. Girişimcilik ekosistemi dendiği zaman da bunun paydaşlarını düşünmeliyiz. Yani aşağıda tanımlarını vereceğimiz üzere startupların kurucuları, melek yatırımcılar, hızlandırma programları, kurumsal yatırımcılar ve VC’ler ile diğer paydaşların tamamına birden girişimcilik ekosistemi denmektedir. Nasıl ki dünyamızın bütün paydaşlarını içine aldığı bir ekosistemi varsa işte yeni nesil teknolojik girişim olarak Türkçe’leştirdiğimiz startupların da bir ekosistemi vardır ve bütün paydaşlarını kapsamaktadır. Bu arada İngilizce bilgisi ve yeteneği de burada önemlidir.

Kısaca girişimcilik ekosistemi unsurlarını sıralayacak olursak:

• Startuplar
• Founder (kurucu) ve Co-founderlar.
• Melek Yatırımcılar
• VC’ler (Venture Capital)
• Hızlandırma Programları
• Kitle Fonlama Platformları
• Teknoloji ve Kuluçka Merkezleri

Bu noktada dünyada girişimcilik ekosisteminin son 15 yılda ön plana çıkma hikayesine de kısaca değinmek isteriz. Hatırlayacağımız üzere Lehman Brothers’ın 2008 yılında batmasıyla birlikte önce Amerika’da sonrasında da Avrupa ve neredeyse tüm dünyada etkisini gösteren Küresel Finans ve Borçlanma kriziyle birlikte global anlamda büyük firmalar batmıştır. İşte bu dönemde batmaz denen firmalar bile batınca dünya çapında küçük ve tabana yaygın daha az riskli şirketlerin önemi ön plana çıktı.

Hele de teknoloji tabanlı ve hızlı büyüme potansiyeli olan startuplar iyice ön plana çıktılar. Dikkat ederseniz dünya çapında üne kavuşan birçok teknoloji şirketi ve startup bu dönemde ortaya çıkmış ya da ölçeklenmiştir. Türkiye’de ise girişimcilik ekosisteminin önem kazanması daha çok 2014-2015 yılarıyla birlikte gerçekleşmiş ve sonrasında Peak Games ve Getir gibi unicorn (1 milyar dolarlık şirket) çıkışlarıyla hikaye daha farklı bir hal almıştır. Öte yandan Amerika’da 2022 yılı sonundan itibaren FED faiz artışlarının getirdiği etkilerle batan Silicon Valley Bank’ın öyküsü teknolojik girişimlerin yatırıma ulaşması açısından olumsuz olmuştur. O dönemden bu yana hem dünyada hem de Türkiye’de yatırımların tutar ve sayısı gittikçe azalmıştır.

Startup Ekosistem Tanımları

Kendine has bir terminolojisi olan startup ekosisteminde buraya sığmayacak kadar çok tanım bulunmaktadır. Bununla birlikte burada sıraladığımız tanımları bilmek temel seviyede girişimcilik sözlüğüne hakim olmanızı sağlayacaktır.

• Founder / Co-founder: Yeni nesil teknolojik şirketler de olarak da tanımlanan startup için en temel tanım kurucu ya da eş-kurucu anlamına gelen bu tanımladır. Linkedin kullanıyorsanız bazı kişikerin profilinde “founder” ibaresini göreceksinizdir. Bu ibare kişinin ilgili şirketin kurucusu ya da o an için patronu olduğu anlamına gelecektir.
• Melek Yatırımcı: Bu tür yatırımcılar kurumsal değil şahıs yatırımcılardır ve küçük parça parça birçok startupa yatırım yaparlar. İçlerinden birisi bile beklenen büyümeyi gerçekleştirse melek yatırımcıya çok kazandıracaktır.
• VC’ler: Venture Capital de denen Risk/Girişim Sermayesi kurumlarıdır. Bunlar melek yatırımcıdan farklı olarak şahıs değil kuruluşlardır. Daha büyük tutarlarda ve çok sıkı eleyen süreçlerden sonra potansiyel gördükleri startup şirketlere yatırım yaparlar.
• Hızlandırma Programları (Accelerators) : Son dönemde büyük holding ve bankaların çok merak saldığı hızlandırma programları, genelde başlangıç aşamasında olan yeni nesil teknolojik girişimleri 6 aylık programlara alır. Onlara mentörlük ve çeşitli eğitimler vererek büyütmeyi yani hızlandırmayı amaçlar ve programlarından mezun ederler.
• MVP (Minimum Viable Product): Startup ekosisteminde “Eğer bir ürün tamamen kusursuzsa çok geç kalmış demektir.” Sözü yaygındır. Yani siz uygulamayı yazana ya da web sitesini hazır hale getirene kadar bir başkası o fikri çoktan hayata geçirmiştir. İşte bu yüzden en az işler uygulama ya da programınızı hayata geçirip piyasaya sunmanız beklenir. Kullanıcılardan gelecek geri bildirimlerle zaten eksiklerinizi zamanla kapatırsınız. İşte bu minimum çalışır uygulama ya da ürüne MVP diyoruz.

Diğer tanımlar

• Kitle Fonlama Platformları: Diyelim ki gerçek bir kişisiniz ve startuplara yatırım yaparak onlara katkıda bulunmak ve hem de gelecekteki potansiyellerinden para kazanmak istiyorsunuz. İşte tam da sizin gibi küçük yatırımcılar için kitle fonlama platformları vardır. Bu platformlar sayesinde çok küçük tutarlarda ve birçok startupa yatırım yapıp hisselerine ortak olabiliyorsunuz.
• Kuluçka Merkezleri: Yüksek teknoloji ürünlerinin üretimi ve ihracatının ne kadar önemli olduğunu fark eden devletler ve üniversiteler kuluçka merkezleri kurarak başlangıç aşamasındaki startup lara ofis ve çeşitli destekler vermektedirler.
• Exit Etmek: Belirli bir aşamaya gelen şirketinden kurucuların hisselerini satıp çıkış yapmasına girişimcilik ekosisteminde exit etmek denmektedir.
• Pivot etmek: Başarısız giden bir girişimde kurucu bu durumu fark edip iş modelini değiştirip yeniden bir deneme yapar. İşte bu değişikliğe pivot etmek deniyor.
• Paylaşımlı Ofis: Sonuçta yeni kurulmuş bir startupsanız sermayeniz pek yoktur. Bu nedenle ofis kirası, elektrik-su faturası gibi şeylere ayıracak bütçeniz yoksa paylaşımlı ofis merkezlerine çok daha uygun bir sabit ücret ödeyerek ofis kiralayıp giderlerinizi bu şekilde düşürüyorsunuz.

Startup Ekosistemi Bilgiler

Dünyada startup ekosistemi 2022 yılının sonunda itibaren ivme kaybetmeye başlamıştır. Startupların bankası olarak bilinen Silikon Vadisi Bankası’nın batmasından sonra girişimlere olan yatırımlarda da gözle görülür azalmalar belirmiştir. Buna rağmen dünyadaki en büyük ve başarılı startup ekosistemi hala Amerika’daki Silikon Vadisidir. Onu ikinci sırada Londra ve üçüncü sırada Çin izlemektedir.

Türkiye’de ise startupların en çok bulunduğu yer tahmin edeceğiniz üzere İstanbul’dur. Kuluçka merkezleri, hızlandırma programları ve sermayeye erişim açısından büyük avantaja sahip olan istanbul’u sırasıyla Ankara ve İzmir izlemektedir.

Bu bağlamda verilere dayalı olarak girişimcilik ekosistemini ele alırsak:

1. İstanbul   : 4205
2. Ankara    : 1424
3. İzmir       :  466
4. Kocaeli   :  293
5. Bursa      :  160
6. Antalya   :  103

Adet startupla ön plana çıkmaktadırlar. Ayrıca Startup-Centrum verilerine göre bu girişimlerin aldığı yatırım miktarlarına bakacak olursak o da aşağıdaki şekildedir.