Dünyaca ünlü tarihçi, filozof ve akademisyen Noah Harari’nin yeni kitabı “Nexus” 10 Eylül’de raflardaki yerini aldı. Bu kitabın adı çok ilginç bir yerden geliyor. İngilizce’de ağ, irtibat noktası ya da bağlantı noktası anlamına gelen bu kelime ile yazar yapay zekâ(AI) ile bilginin (information) kesişim ya da irtibat noktasını ima ediyor. Information network yani bilgi ağları konusunu temeline alan bu kitapta, Harari ve Nexus için bu kelimeler çok anlamlıdır. Kitaplarının dünya çapında 45 milyondan fazla satması ve 60’tan fazla lisana çevrilmesi de sürpriz değildir. Yazarın Sapiens ile başlayan ve insanlık tarihini çok farklı bir bakış açısıyla ele aldığı kitabında insanoğlunun diğer canlıların aksine hayal gücünün olması sayesinde dünyanın patronu haline geldiğini anlamıştık. Sonrasında Homo Deus ile insanın gelecekte biyoteknoloji sayesinde nasıl ölümsüz ve yarı robot bir canlıya dönüşme ihtimalini düşünmüştük. Yuval Noah daha sonrasında 21.Yüzyıl için 21 Ders adlı eseriyle bugünümüzün sorunlarına ışık tutmuştu.
Bu yeni kitabında ise bugünden geleceği yapay zekâ ile bilgi ve gerçeklik kavramını sorgulayarak bir köprü kuruyor. Her gün iki saat meditasyon yaparak zihnini temizlediğini ve üretken olmaya devam edebildiğiniz ifade eden profesör yazarımız, aslında burada bizim bildiğimiz anlamda bilgiden ziyade “enformasyon” kelimesinden bahsediyor. Dilimizde enformasyon daha ziyade teyit edilememiş bilgi anlamına gelmektedir. Öte yandan, Silikon Vadisi uzmanlarının ve teknoloji tutkunlarının her türlü bilgi ya da enformasyona önem vermesini eleştiren profesör, “junk” yani çöp bilginin bile günümüzde “veri” adı altında kıymete binmesini eleştiriyor. Ona göre önemli olan bilgi değil “gerçek”tir. Bu bağlamda belirtmek gerekir ki gerçek, bilginin çok daha maliyetli ve doğrulanmış halidir. Bu iki kavram arasındaki farkı anladığımız zaman insanlık tarihindeki dönüm noktalarını ve gelecekteki üretken yapay zeka devrimini de doğru konumlandırmış olacağız.
Harari ve Nexus Kitabı Konusu
Yaklaşık 530 sayfalık ve tam açılımlı haliyle “Nexus: Taş Devrinden Yapay Zekaya Bilgi Ağlarının Kısa Tarihi” isimli bu kitap, Sapiens ve Homo Deus eserlerinden izler barındırsa da onlara göre biraz daha farklı bir bakış açısına sahip. Ona göre nexus denen bilgi ağı ya da irtibat noktası tarih öncesi devirde önce lisanla, çamurla tabletlere yazılan yazıyken sonrasında matbaayla birlikte kitaplar haline gelmiş ve bugün de elektronik iletişimin de gücüyle yapay zeka devrimiyle birlikte veri dediğimiz enformasyon yığınına dönüşmüştür. Bu bağlamda belirtmek gerekir ki; bilgi nexusları yani ağları insanlığın ve devletler ile yönetim şekillerinin temelini oluşturmaktadır. Bu noktada yazarın üzerinde ısrarla durduğu şey: “Başlı başına veri veya enformasyon her zaman bilgi anlamına gelmez.” ilkesidir. Ona göre bilimsel devrimlerin gerçekleştirdiği şey de her zaman doğru veya gerçek ilkeler değildir. Hatta verdiği örnekler bu konuda çok ilginçtir.
Yani eski çağda Copernic’in matematik kitabı mı yoksa cadı avlama kitabı mı daha çok satmıştı ya da ilgi görmüştü derseniz, insanların doğru bilgiye değil “çöp bilgi” peşinde olduklarını anlarsınız. O dönem gerçekten de insanların tıpkı bugün olduğu gibi “kirli bilgiye” eğilimleri çok yüksekti.
“Junk Information” yani çöp bilginin artması da insanların doğruya değil sadece büyük veri ve teyitsiz bilgi merkezli yanlış yönlendirilmelerine de neden olur. Bunu, bıçağın ameliyat anında hayat kurtarmak için ya da cinayet işlemek için de kullanılması örneğine benzetmek mümkündür. Bu anlamda tamamen teyitsiz ya da çöp bilgiden beslenen yapay zekanın toplumu sarması da tehlikelidir. Harari ve Nexus kitabından çıkarmamız gereken en önemli sonuç budur. Sonuçta yapay zeka ve algoritmaların veri ile bilgiden beslendiğini düşünürsek, bu bilginin de büyük çoğunlukla çöp ya da teyitsiz bilgi olduğunu hesaba katınca yapay zekanın varacağı nokta risklidir.
Heyecan İyi midir?
Öte yandan Harari, insan hayatının ve bilgi akışının git gide daha da hızlanmasının riskinden bahsetmektedir. Sonuçta insanlık, belli bir hızın üstüne çıkınca takip edemeyeceği bir bilgi akışının içine girecektir. Ona göre heyecan yani “excitement” kavramı da görecelidir. Yani, bu veri ve teknolojik hızda artık heyecana değil biraz daha sakinleşmeye ihtiyacımız vardır. Profesör Noah, kitabının içinde bir yandan da “İnsan dünyanın en akıllı canlısıyken nasıl olur da kendini böylesine yok etmeye yaklaşır?” sorusuna da yanıt aramaktadır. Öyle ya, bunca icat ve buluşu gerçekleştiren insanlık bugün geldiğimiz noktada iklim krizi ve nükleer tehditler başta olmak üzere hem doğayı ve hem de kendi geleceğini yok etmek üzeredir. Bu ikilemin temelinde yatan şey doğru bilgiye erişmedeki sorunlarımız mıdır?
İşte tam da burada insanlığın geldiği noktanın eleştirisini yapan kitap, demokrasinin hala en önemli ve faydalı yönetim şekli olduğuna vurgu yapıyor. Bununla birlikte demokrasinin temelinde de “doğru” bilginin yattığını vurguluyor. Tıpkı yapay zekânın olduğu gibi demokrasinin de doğruluğu teyitli bilgiye muhtaç olduğunun altını çiziyor. İşte bir nexus yani irtibat noktası daha. Zaten Harari ve Nexus kitabı birçok irtibat noktası ya da düğüme bağlıdır. Ona göre demokrasilerin özü doğru bilgiye dayalı nexuslarken tek merkezli diktatörlüklerin temeli de kirli bilgiye dayalı tek nexustur. Ona göre, tıpkı daha fazla yemeğin ya da hazır yemeğin insan bedenine faydadan çok zarar getirdiği gibi gereğinden fazla “çöp” ya da “kirli” bilginin de zararlı olduğu bir gerçektir. Burada bedenimiz için yemek diyeti yaptığımız gibi zihnimizin iyiliği için bir bilgi diyetine de ihtiyacımız olduğu ortadadır.
Ayrıca algoritmalar insanın organik doğasından farklı şekilde çalışmaktadırlar. Yani, onların insanlarda olduğu gibi iniş ve çıkış dönemleri yoktur. Yani algoritmalar dinlenmezler ve bizler algoritmayı temel alan yeni nesil teknolojik dünyayla baş etmek istiyorsak onu yönetmeyi öğrenmeliyiz.
Nexus ve Harari Bilgi Ağları
Sonuçta eğer yazarın diğer kitaplarını okuduysanız bu yeni kitabın üslubu size yabancı gelmeyecektir. Bununla birlikte Harari ve Nexus kitabı yapay zeka ve doğru bilgi temelinde yeni bir bakış açısı için mücadele etmektedir. O her zaman teknolojinin ve özellikle üretken (generative) yapay zekanın faydalarından herkesi bahsettiğini ve ancak bir tarihçi olarak potansiyel zararlarından da kendisinin bahsetme zorunluluğunu hissettiğini belirtmektedir. Bu kapsamda bakacak olursak bu gücün bir diktatörün veya bir caninin eline geçmesi halinde dünyanın ne tür felaketlerle karşı karşıya kalacağını net şekilde ifade etmektedir. Öte yandan bunca ilerlemeye rağmen insanlar arasındaki “diyaloğun” ve “iletişimin” git gide azaldığını belirten Profesör Noah, ABD’de bile cumhuriyetçilerle demokratların Trump taraftarlarıyla Harris destekçileri arasındaki ciddi ayrışmaya dikkat çekmektedir. Ona göre bu sorun teknolojiyle değil doğru bilgi ve doğru iletişimle aşılacaktır.
Sonuçta bir bilgi ağı, yani nexus olarak yapay zeka, tarihte ilk defa kendi kendine karar alabilen bir iletişim ve teknoloji aracı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda bildiğimiz şekliyle otorite ve güç tarihte ilk defa insanın elinden alınmakta ve teknolojiye devredilmektedir. Burada genelde navigasyon örneği çok meşhurdur. Yani eskiden evden çıkarken nereye gideceğimize biz karar verirken artık kararı navigasyon cihazına bırakıyoruz. İşte tıpkı bunun gibi geleceğin teknolojisinin otorite ve gücü nasıl ele geçireceğini siz düşünün. Burada doğru bilginin ve bilgi ağlarının önemi daha da ortaya çıkmaktadır.
Nihai olarak Harari ve Nexus kitabının konusunu kısaca maddelerle özetleyecek olursak;
- Kitap, temeline doğru ve teyitli bilgiyi koyarak her bilginin mutlaka doğru anlamına gelmediğini ısrarla vurgulamaktadır.
- Ayrıca daha çok bilginin mutlaka iyi bir şey anlamında olmadığı, insanın heyecana değil bazen de dinlenmeye ihtiyacı olduğunu belirtmektedir.
- Yapay zeka devriminin çok önemli bir bilgi ağı dönüm noktası yani nexus olduğu ve bu dönüm noktasının da iyi yönetilmezse ileride insanlık için felaket anlamına gelebileceği belirtilmektedir.
- Üretken AI ve doğru bilgiyi elinde tutan güç hem dünya ve hem de insanlığın geleceğine yön verecektir.
