İçindekiler
Dünya siyasi tarihinde çok kısa sürmesine rağmen büyük izler bırakan olaylar gerçekleşmiştir. Örneği 1933 Hitler Almanya’sında gerçekleşen Reichstag Yangını bu olaylara en etkili örnektir. İşte Rusya’da da 23 Haziran’da başlayıp sadece iki gün sürerek 24 Haziran 2023 tarihinde sonra eren Wagner Grubu isyanı dünya çapında yankı uyandırmış ve iz bırakmıştır. Bu yankılar ve izin en ölümcül sonucu grubun liderinin hayatını kaybetmesi ve grubun da neredeyse tamamen etkisizleşmesi olarak ön plana çıkmıştır. Bu noktada belirtmek gerekir ki; insanların güç zehirlenmesi nedeniyle kendi gücünü aşan eylemlere kalkışmalarının bariz örneklerinden biri bu olaydır. Tabi hayaller güzeldir ama sonuçlarını da göz önüne almak gerekir.
İşte hayaller ve belki de güç zehirlenmesinin bir sonucu olan bu konuyu yazımızda ele alıyoruz. Rusya’da darbe girişimine kalkışmalarından sonra adları sıkça duyulan bu illegal askeri yapı hakkında çok detaylı bilgi olmamakla birlikte bu yazımızda sizlere mümkün olduğunda bilgi vereceğiz.
Wagner Ne Demek?
Demokrasinin yeterince güçlü olmadığı ve nispeten otoriter rejimlerin yer aldığı ülkelerde mevcut iktidarı da desteklemek amacıyla kurulmuş bazı paramiliter yapılar vardır. Paramiliter kelimesi eski Yunanca’da yarı-askeri anlamına gelse de günümüzde daha çok paralı askerlerden oluşan, mevcut iktidarı destekleme amacı taşıyan ve illegal yapıya sahip olan özel askeri kuruluşları tanımlamak için kullanılır. İşte bu kapsamda Wagner Grubu, bir yandan Vladimir Putin ve ona bağlı oligarkları ile yakın ilişki içinde yer alan, diğer yandan ise Rus yönetiminin özel askeri operasyonları ile işgalleri için kullanılan bir nevi özel paralı asker ordusudur. Eski Sovyet askeri Yarbay Dmitri Utkin tarafından kurulduğu söylense de Wagner Grubu’nun asıl kurucu liderinin Putin’e çok yakın bir iş adamı olan Yevgeni Prigojin olduğu belirtilmiştir.
Wagner Grubu her ne kadar 2010 yılında faaliyete geçmiş olsa da adını Kırım’ın savaşsız ve çatışmasız bir şekilde ilhak edilmesi ile 2014 yılında Ukrayna’da başlayan “Donbass Savaşı” olarak adlandırılan savaşta duyurmuştur. Bu olaylardan sonra bu grubun ismi neredeyse tüm dünyada tanınır hale gelmiştir. O dönemlerde beş bini bulmayan asker sayısı 2023 yılına gelindiğine kimilerine göre 50 bine yaklaşmıştır. Sonrasında 2015 yılında Suriye iç savaşında ve 2018 yılında Libya iç savaşında ortaya çıkan grup bu ülkelerde gerçekleştirdikleri operasyonlarda Rusya ve Putin’in çıkarları doğrultusunda hareket etmişlerdir.
Bu ülkelerin dışında Rusya’nın Afrika’daki menfaatleri doğrultusunda hareket eden bu özel paralı asker grubu, sonrasında 2022 yılında Rusya’nın Ukrayna’yı işgali için başlattığı savaşta çok kritik katkılarda bulunmuştur.
Wagner Grubu İsyanı
24 Şubat 2022 tarihinde Rusya’nın Ukrayna’ya karşı giriştiği işgal savaşının ilerleyen safhalarında Rus Ordusunun ele geçirmekte zorlandığı bölgelerde bu grubun askerleri başarılar kazanmıştır. Onların askerlerinin Rus ordusuna göre daha başarılı görünmesi Rusya Savunma Bakanlığının eleştirilerin hedefine getirilmesine neden olmuştur. Bunun ardından Mayıs 2023 tarihinde lider Prigojin’in (Yevgeni) kaydettiği bir videoda Rus askerinin başarısızlıklarının kaynağı olarak Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu’yu hedef almasıyla aralarındaki gerginlik arttı. Rus ordusunun Wagner Grubuna silah ve destek göndermediğini ve Rus askerlerini cephede ölüme terk ettiğini söylediği videosu sonrası lider Yevgeni ile Sergey Şoygu arasındaki ipler kopmuştur.
Bir süredir devam eden gerginlikler ve Prigojin’in bu açıklamaları üzerine Rusya Savunma Bakanlığı, Wagner dahil bütün özel askeri gruplarının Rus ordusuna bağlanıp Savunma Bakanı Şoygu’nun emrine bağlanacağını açıkladı. Bu emir sonrası grup lideri Yevgen Prigojin bu karara uymayacaklarını Rusya Savunma Bakanlığının Rus ordusunu iyi yönetemediğini açıkladı. Sonrasında ise gerginlik arttı. Prigojin, 23 Haziran’da Rusya Savunma Bakanlığı’nın gruba füze saldırısı gerçekleştirdiğini açıkladı ve bütün askerlerine bir isyan çağrısında bulundu. Grubun liderine göre bu füze saldırısında iki bin askeri öldürülmüştü. Wagner’in isyanı başlamıştı ve kısa sürede Rusya’nın Rostov şehrini ele geçirdiler. Bunun sonrasında, Prigojin bir video yayımlayarak Putin’e isyan ettiğini ve kısa zamanda Rusya’nın yeni bir başkanı olacağını söyledi.
Yevgeni Prigojin Kimdir?
Bu olaylar üzerine Putin, Wagner Grubu kurucusu ve lideri Prigojin’in vatana ihanet içerisinde olduğunu ve tüm önlemlerin alındığını duyurdu. Bunun üzerine grup Moskova’ya yürüyeceğini açıkladı. Bu kadar kısa süre içerisinde hızla gelişen bu olaylar bütün dünya kamuoyunu şaşırtmıştı. Sonrasında devreye Belarus lideri Lukaşenko girdi. Belarus lideri, Putin ile isyancılar arasında arabuluculuk yaptığını ve Wagner’in kan dökülmemesi adına kışlasına geri döneceğini belirtti. Rus lideri Putin de Prigojin’in bundan sonra Belarus’ta yaşayacağını ve herhangi bir isyancı askerin isyan nedeniyle cezalandırılmayacağını açıkladı.
Bütün bu olaylardan sonra bütün dünya grup ve liderinin geleceğini ve kaderini merakla beklemeye başladı. Bu olaylardan aylar sonra Ağustos ayında yayımladığı bir video ile Rus devletinin yüksek menfaatleri için Afrika’da görevde olduğunu belirtti. Aslında bu video ile ölmediğini, hayatta olduğunu bütün dünyaya bildirmiş oluyordu. Bu videodan günler sonra 23 Ağustos 2023 tarihinde uluslararası haber ajanslarına sarsıcı bir haber geldi. İçinde Wagner Grubu kurucu lideri Yevgeni Prigojin ve Wagner’in üst düzey komutanlarının olduğu askeri bir uçak Moskova yakınlarında düşmüştü. O an herkesin aklına kısa bir süre önce Putin’in verdiği özel bir röportajda her şeyi affedebileceğini ama ihaneti asla affetmeyeceğini belirttiği cümleleri geldi. Uçağın düşmesinden saatler sonra grup liderinin teşhis edildiği ve uçakta ölenler arasında onun da olduğu bilgisini Rusya tüm dünyaya duyurdu.
Prigojin Gerçekten Öldü mü?
Rusya’nın otoriter bir rejim olması ve verdiği bilgilerin güvenilirliğinin dünya kamuoyunda soru işareti olması nedeniyle Prigojin’in gerçekten ölüp ölmediği merak konusu olmuştur. Kimilerine göre grubun lideri, Putin ile anlaşıp hayatına başka bir ülkede başka bir kimlikle devam etmektedir. Kimine göre o, her zaman aynı anda kalkan birkaç uçağın bazılarına kendisine çok benzeyen dublörlerini yerleştirir ve 23 Ağustos günü düşen uçakta ölen kişi de onun benzer dublörlerinden birisidir. Hatta, Wagner Grubu kurucusunun kamuoyundan gizli şekilde sessizce düzenlenen cenaze törenine katılan gizemli bir kadın haberlere konu olmuştur. Bu kadın mevcut dublörlerden birinin eşidir ve onun cenazeye katılması asi liderin aslında ölmediğine dair iddiaları güçlendirmiştir.
Öte yandan bir başka soru işareti de Prigojin’in uçağı düştükten hemen sonraya ortaya çıkan bir videodur. Aşağıda da detaylarını verdiğimiz videoda Prigojin ölmediğini, hayatta olduğunu ve Afrika’da Rus menfaatleri uğruna çalışmaya devam ettiğini belirtmektedir. Ancak bu daha sonra anlaşıldığı üzere bu videoyu asi lider, uçağının düştüğü 23 Ağustos 2023 tarihinden önce çekmiştir ve o dönem kendisinden haber alınamadığı için hakkında çıkan öldüğüne dair haberlerine bir yanıt olarak yayımlamıştır.
Bundan Sonrası?
Rusya’da daha önce özel askeri şirketlerin kurulması yasak olduğu için Wagner Grubu’nun merkezi Rusya dışındaydı. Bununla birlikte Haziran 2023 döneminde grup kayıt altına alınarak resmi hale getirilmiştir. Saint Petersburg merkezi haline gelen grup Eylül 2023 döneminde de İngiltere tarafından terör örgütü ilan edilmiştir. Bu kapsamda, Wagner’e üye olmak ve bu gruba para yardımında bulunmak suç sayılmıştır. Ayrıca grubun herhangi bir eylemine destek olmak da uluslararası suçtur. Öte yandan, bu grup, isyan etmesine neden olan ve Rusya’da özel askeri birliklerin Savunma Bakanlığı’na bağlanmasını içeren kanundan sonra ağır silahlarını bırakmıştır.
Bu bağlamda ayrıca Rusya bu özel askeri grubunu faaliyetlerini durdurmuştur. Özel paralı asker grubunun bundan sonra ne yapacağı Putin ve Savunma Bakanlığı’na bağlıdır. Şurası açıktır ki; bu askeri grup bugün aylar öncesine göre çok daha zayıf durumdadır.
Bu noktada, bu grubun uluslararası anlamda hala bir tehdit olup olmadığı sorusunun yanıtı da net değildir. Rusya Savunma Bakanlığının eski özel askeri örgütü hakkında alacağı kararlara göre onların tehdit olmaya devam edip etmeyecekleri veya Rus ordusunun içinde eriyerek kaybolup kaybolmayacakları zamanla belli olacaktır. Vladimir Putin’in kendisine yapılanı asla unutmayan bir lider olduğunu düşünürsek, asi grubun ve geleceğinin de gidişatı hakkında bazı tahminlerde bulunabiliriz. Bu noktada Wagner’in gelecekteki faaliyetlerinin de Putin yönetimi tarafından yakından takip edilip sınırlandırılacağını tahmin etmek zor değildir.
2024 yılının son günlerine girdiğimizde bu isyanın kahramanlarının akıbeti acıdır. Yani Putin, ihaneti affetmediği gibi başarısızlığı da affetmemiş ve Rusya Savunma Bakanı Şoygu’yu da görevden almıştır. Hatta onun yerine bir asker olmayan iktisatçı Andrey Belousov ataması dışarıya karşı ciddi bir mesaj olarak algılanmıştır.