İçindekiler
Dünya ve Rus edebiyatı klasikleri denince akla gelen ilk eserlerden biri şüphesiz Karamazov Kardeşler olacaktır. Hatırlayacak olursanız daha önce Dostoyevski’nin bir diğer başyapıtı olan Suç ve Ceza ile ilgili değerlendirmemizi yayımlamıştık. Her iki eseri okuyanlar bu eserler arasında bazı mantık bütünlüğünü fark edeceklerdir. Özellikle detaylarını daha sonra vereceğimiz sorgu yargıcı ve mahkeme sahnelerinde benzer analitik düşünce izlerini görmekteyiz. Unutulmamalıdır ki bu eserin yazıldığı dönemde yazarımız Çarlık tarafından kürek cezası için gönderildiği Sibirya’dan yeni dönmüştür. Bu arada böylesine kıymetli bir yazarın o dönemde sırf mevcut yönetime muhalif olduğu için son anda idamdan döndüğünü de hatırlamak gerekir. Bu bilgiler bize kitabın içeriğiyle ilgili çok önemli ipuçları vermektedir. Zira yazar, babasıyla olan kötü ilişkisini, onun içte içe ölmesini istemesini ve öldükten sonra da bundan dolayı yaşadığı büyük vicdan azabını kitaba karakterleri üzerinden nakış gibi işlemiştir.
Karakterlerin detayını aşağıda vereceğiz ancak şunu belirtmek gerekir ki; Dmitri, Ivan ve Aleksey (Alyoşa) Karamazov kardeşlerden her biri usta yazar Dostoyevski’nin karakterinden, kişiliğinden ve hayatından izler taşımaktadır. Bu bağlamda dönemine göre çok derin bir edebiyat kıymetine ve üstün akla sahip olan bu eserde Fyodr Mihayloviç Dostoyevksi artık ustalık dönemindedir ve bütün maharetlerini sergilemiştir. Zaten yazması iki yılını alan bu romanı yayımladıktan aylar sonra da yazar vefat etmiştir. Dostoyevski’nin son başyapıtı olan Karamazov Kardeşler adlı roman, uzun olmasına rağmen genel olarak akıcı bir konuya sahiptir. Bu nedenle akıp gidecek ve okurken okuyucuyu sıkmayacaktır. Bu arada romanın yaklaşık bin sayfa olduğunu da belirtelim. Bu başyapıtta yazarımız bir baba ile üç oğlu üzerinden kurguladığı olaylar silsilesi ve cinayetle sonuçlanan büyük bir rekabeti kitabın temeline almıştır. Kitabın içeriğinde dönemin Çarlık Rusya’sının yönetim şekline de değinen Dostoyevski aynı zamanda belirli aralıklarla Rus halkının da bir tahlilini yapmıştır.
Romanın kahramanlarından baba Fyodr Pavloviç Karamazov üzerinden Rus baba figürüne de değinmiş ve dönemin Rus aile yapısına da eleştirel bir bakış açısıyla yaklaşmıştır.
Karamazov Kardeşler Konusu
Okurken anlayacağınız üzere bu muhteşem başyapıtta yazarımız belirli bir kurgu içerisinde hikâyeyi ilerletirken aynı zamanda müthiş tasvirler ve benzetmelerle sizi olayların gerçekleştiği sahnelere çekmektedir. O anlarda hikâyede geçen olayı okumuyor da sanki içerisinde yaşıyor gibi hissedeceksiniz. Aynı zamanda yazarımız, manastırda geçen sahneler ve Staretz (din adamı) Zosima karakteri üzerinden din ile toplum ilişkilerini ve insanların Tanrı ile olan ilişkilerindeki ikiyüzlülüğünü bütün açıklığıyla ortaya koymuştur. Hele “insanlar iyinin yere düşmesinden büyük zevk alırlar.” temelinde yaptığı tenkit ve tahliller gerçekten önemlidir. Daha önce de belirttiğimiz gibi yazar o dönemde artık hayatının son dönemlerine yaklaşmıştır. Hatta Sara hastası olan yazar 1880’li yıllarda bu kitabı yayımladıktan aylar sonra vefat etmiştir. Bu arada kitabın önemli karakterlerinden Smerdyakov’un da sara hastası olması ve ara sıra nöbetler geçirmesi tesadüf değildir.
Ana karakterlerinin neredeyse tamamında kendisinden izler bulduğumuz yazarımızın, tıpkı Dmitri Karamazov gibi o eski asi, hareketli ve isyankâr ruhu artık Alyoşa karakteri gibi daha sakin ve olgun bir hal almıştır. Ayrıca Dostoyevski’nin entelektüel seviyesi ve Tanrıyı sorgulayan yapısıyla bize Ivan’ı da andırmaktadır.
Karamazov Kardeşler Oğullar
Karamazov Kardeşler romanının konusu temelde bir baba ve iki evliliğinden dünyaya gelen üç oğlu arasındaki tutarsız ve inişli çıkışlı hikâyedir. Kitabın ortasından sonra meydana gelen bir cinayet vardır. Gerçi kitabı okuyanlar ilk yüz yüz elli sayfadan sonra olayların gidişatının bir cinayete doğru gitmekte olduğunu fark edeceklerdir. Bununla birlikte okuyucu bu cinayeti kimin işlediğini kitabın sonuna kadar tam olarak anlayamayacaktır. Aslında an gelecek cinayeti kimin işlediği apaçık ortaya çıkacak ama öyle de bir an gelecek ki katilin kim olduğu anlaşılamayacaktır. Dostoyevski aslında bu baba oğul ilişkileri ve cinayet olayı içerisinde müthiş karakter analizleri ve psikolojik tahliller yapmıştır. Bu kapsamda yazar, dönemine göre çok ileride olan bu psiko-analiz teknikleri okuyucuyu mest edecektir.
Dönemin Rusya’sı içindeki sosyal yapıyı bu aile üzerinden ele alan usta yazar, ara sıra kiliseyi, ara sıra nihilizmi ve ara sıra da insanın kendi benliğini analiz edecek ve eleştirecektir. Öte yandan neredeyse her romanda olduğu kadar bu romanda da aşk ve intikam hisleri yer almaktadır. Hatta romanın temel konusunu oluşturan cinayetin sebebi olarak baba oğul arasındaki kıskançlık ve aynı kadına âşık olma hissi gösterilmektedir. Hatta kitabın sonlarında mahkeme sahnelerinde avukatın yaptığı konuşmalarda baba tanımına ve gerçekten baba olabilmenin önemine yapılan vurgular Dostoyevski’nin babasıyla olan sorunlu ilişkisi hakkındaki düşüncelerden de izler taşımaktadır. Toplumsal ilişkiler olduğu kadar kadın erkek ilişkilerine de değinen yazar, kitabın önemli bir bölümünde aşk konunun boyutuna da değinmektedir.
Birçok Rus edebiyatı ve Dostoyevksi kitabında olduğu gibi bu romanda da aynı karakterlerden birkaç isim ile bahsedilmektedir. Bu özellik birçok okuyucunun kafasını karıştırdığı için şimdiden buna hazır olmanızı öneririz. Yani kitabın ana karakterlerinden Fyodr Pavloviç’in büyük oğlu Dmitri Karamazov bazen Mitya, bazen de Mitenka olarak karşımıza çıkıyor. Tıpkı bunun gibi en küçük oğlu Aleksey Karamazov çoğu zaman karşımıza Alyoşa olarak çıkmaktadır. Kitabı henüz okumadıysanız okuma zevkinizi kaçırmamak adına romandaki sürprizlerden ve katilin kim olduğundan bahsetmeden hemen karakterlere geçelim 😊
Karamazov Karakterler
Şimdi de Karamazov Kardeşler adlı başyapıtın temel karakterlerine değineceğiz. Sonrasında ise diğer karakterlerden hepsine olmasa da diğer birkaç önemli karaktere değinmeye çalışacağız. Romanda daha önce de belirttiğimiz gibi baba Fyodr Pavloviç Karamazov ile üç oğlu Dmitri, Ivan ve Aleksey temel karakterlerdir. Bunların dışında Baba ve oğlun ortak aşkı olan Gruşenka karakteri, din adamı staretz Zosima ve İlyuşa karakterleri de romanda önemli yerlere sahiptirler.
Fyodr Pavloviç Karamazov: Baba Karamazov, romanın ilk tanıtılan ve en önemli karakterlerinden biridir. Hovarda bir gençlik geçirmiştir. Ayrıca içki ve ayrıca zevke düşkünlüğüyle tanınır. Zengin bir adam olmamasına rağmen ilk evliliğinden elde ettiği Drahoma geliri sayesinde iyi bir servet yapmıştır. İlk eşi bir süre sonra ölünce kısa süre sonra ikinci evliliğini yapmıştır. İlk evliliğinden Dmitri ve ikinci evliliğinden de Ivan ve Aleksey adında üç oğlu olmuştur. Fyodr Pavloviç genel yapısı itibarıyla Dostoyevski’nin kendi babasını çağrıştırır. Babasıyla sorunları olan yazar tıpkı bu karakterin özellikleri nedeniyle babasıyla bir türlü uyum yakalayamamıştır. Romanda Gruşenka adlı karaktere olan aşkı yüzünden oğlu Dmitri ile rekabete girecek ve büyük acı doğuran olay da bu doğrultuda ilerleyecektir.
Dmitri: Neredeyse Rus klasiklerinin hepsinde olduğu gibi bu eserde de bir karaktere birden çok isim ya da takma adla seslenildiğine şahit olacaksınız. Bu bağlamda baba Karamazovun üç oğlundan en büyüğü olan Dmitri de bazen Mitenka bazen Mitya olarak karşımıza çıkacaktır. Babasının ilk evliliğinden olan tek çocuğu olan Mitya askeri okulu bitirmiştir ve genelde babasına en çok benzeyen karakter olarak dikkat çeker. İçki âlemlerini seven, bencil, kibirli ve hovarda bir karakter olan Dmitri ölen annesinden kalan mirasının bir kısmının üzerine babasının konduğunu düşünmektedir. Roman da zaten bu bağlamda başlar ve gelişen olaylar da bu düşüncenin ekseninde ilerler. Babası ile aynı kadına âşık olan Dmitri, yaşayacağı felakete Gruşenka’ya olan aşkı nedeniyle katlanacaktır.
Ivan ve Aleksey
Ivan: Karakterler içinde en entelektüel ve felsefi derinliğe sahip olan karakter olup yazarın felsefi yönünü temsil eder. Babasından diğer kardeşleri gibi nefret etmekte ve ölmesini içten içe istemekte ancak bunu kendisine bile itiraf edememektedir. Yazarın Tanrı ile olan ilişkisini temsil eden Ivan, bazen Tanrıya inanır gibi olsa da kendini inançsız olarak ifade etmektedir. Zaten roman içinde de bu ikilemler arasında kalıp din ile toplum ilişkilerini çokça sorgulamaktadır. Ayrıca Büyük Engizisyoncu bölümünde de oldukça dini ve derin bir sorgulamayla tanrının varlığını sorgulamaktadır. Ona göre her şey bir şekilde açıklanabilirdi ancak dünyada çocukların çektiği acıları Tanrı kavramının sıfatlarıyla açıklanamazdı. Madem Tanrı var neden çocukların acı çekmesine izin veriyor bakış açısıyla kardeşi Alyoşa’ya uzun bir izahat yapmaktadır.
Aleksey (Alyoşa): Yazarın hayatının son dönemlerinde dine olan bakış açısı ve maneviyatını Alyoşa karakterinde görürüz. Baba Fyodr Karamazov’un Ivan ile birlikte ikinci evliliğinden olan en küçük oğlu Alyoşa roman boyunca sabırlı, iyiliksever ve adil bir karakteri yansıtmıştır. Babasını sevmese de ölümünü de istemeyen karakter, abileri Dmitri ve Ivan arasında zaman zaman köprü görevini de görmektedir. Baba karakteri olarak Zosima’yı kendine yakın gören Aleksey onun ölümünden sonra manastırdan ayrılmış ve sosyal hayatta iyilik ve yardımseverliğin peşine düşmüştür.
Staretz Zosima: Üçüncü ve en küçük oğul olan Alyoşa’nın kendisine örnek aldığı karakter olan din adamı Zosima romanda vicdanı ve doğruluğu temsil etmektedir. Küçüklüğünde ölen abisinin anıları üzerinden dine ve maneviyata yönelen din adamı, sonrasında kendini manastıra ve insanların iyiliğine adamıştır. Ayrıca Alyoşa’yı küçüklüğünde ölen abisine benzeten karakter ile Alyoşa arasında manevi bir bağ vardır. Bu din adamı yazarın manevi yönünü ve sosyolojik tahlillerini de temsil etmektedir. Hatta doğrunun yere düşmesini insanlar sever sözünü Zosima üzerinden örneklendiren yazar Zosima’nın ölümü üzerine ölüsünün 24 saat geçmeden kokmaya başlaması üzerinden toplum mesajları vermektedir.
Gruşenka ve Diğerleri
Gruşenka: Romanın temelinde yer alan ve cinayete sebep olan karakter olarak bilinen Gruşenka gençliğinde bir subay tarafından kandırılmıştır. Sonrasında da hayatını bir türlü düzene oturtamamış bir karakterdir. Hem baba Karamazov hem de büyük oğlu Dmitri ona âşıktır ve o da roman boyunca iki karakter arasında git geller yaşamaktadır. Gençlik aşkı olan subaya hala âşık mı karar veremeyen Gruşenka sonraları aslında onu sevmediğini anlamıştır.
Smerdyakov: Baba Fyodr Pavloviç’in gayrı meşru çocuğu olan Smerdyakov aynı zamanda onun evinde hizmetli olarak çalışmaktadır. Ara sıra entelektüel seviyesini arttırmaya çalışan bu oğul – uşak, Ivan Karamazov ile sürekli iletişim halindedir. Karamazov Kardeşler kitabı yazarı Dostoyevski’nin sara hastası olduğunu belirtmiştik. İşte uşak Smerdyakov da sara hastası olarak yazarın bu yönünü kitapta yansıtmaktadır. Ayrıca sinsi, çıkarcı ve kurnaz bir çizgi izleyen bu karakter kitabın sonunda büyük bir sürprize de imza atarak okuyucuyu şaşırtacaktır.
Bunların dışında kitapta masumiyeti ve çocukluğu temsil eden İlyuşa karakteri de önemlidir. Romanın sonlarına doğru bu karakterin yaşadıkları vicdanınızı sızlatacak ve belki de gözyaşlarınıza hâkim olamayacaksınız. Ayrıca kitapta Dmitri’ye aşık olan Katerina Ivanova karakteri de önemli bir rol oynamaktadır. Gruşenka ile dönem dönem rekabete giren Katerina, kitapta mahkeme sahnelerinde sürprizlere imza atarak okuyucuyu şaşırtacaktır.
Romanın Ana Fikri ve Mesajı
Karamazov Kardeşler romanı sadece birkaç mesaj veren sıradan bir eser değildir. Bu kitabı okuyan herkes kendi karakterine ve bilgi birikimine göre kendi mesajını alacaktır. Roman içinde felsefe ve din ile sosyoloji konuları kadar aşk ve masumiyet de bulunduğundan yelpazesi geniştir. Öte yandan Tanrının varlığının sorgulandığı bölümler ile Zosima’nın ölümünden sonra kilisede ve toplumda gerçekleşen olaylar ile dedikodular insanoğlunun en zayıf ve kötü noktalarını da okuyucuya göstermektedir. Ayrıca, İlyuşa ve başta Kolya olmak üzere arkadaşları arasındaki ilişki de çocukluk döneminin saflığını ortaya koymaktadır. Bu arada kitabı satın almak için tıklayınız.
Bu açılardan bakıldığında Dostoyevksi’nin son başyapıtı olan bu roman sosyolojik, felsefi ve insanın kendisine dair birçok mesajı içermektedir. Kitabın ilk yüz sayfasını okuduktan sonra akıcılığı git gide artacaktır. Öyle ki bu kitabı okuyup bitirdikten sonra size önerimiz en az bir yıl geçtikten sonra bu romanı tekrar okumanızdır. İnanın siz değiştikçe geliştikçe bu romanın size göre mesajı ve anlamı da değişecektir. Bu açıdan bakınca Karamazov Kardeşler kitabı zamanlar üstü bir roman olarak karşımıza çıkmaktadır.
Nihai olarak kitabı değerlendirecek olursak dünya klasikleri içinde en iyi üç kitaptan biridir diyebiliriz. Hem felsefi derinliği olan hem olayların akışıyla sizi içine çeken ve hem de karakterler üzerinden kişilik analiz ile tahlilleri yapmanızı sağlayan bu başyapıt okurken zihninizi zorlayacak ve geliştirecektir. Özellikle Büyük Engizisyoncu ve mahkeme sahnelerinde yazar performansını zirveye çıkarmıştır. Öte yandan Dmitri’nin sorgu sahneleri de tıpkı Suç ve Ceza romanındaki gibi okuyucuya müthiş bir okuma zevki verecektir.
