İçindekiler
Dünya ekonomisinin yaklaşık %25’ini oluşturan ve dünyadaki en büyük ekonomi konumunda olan Amerika’da bir süredir FED yani Merkez Bankası tarafından faizlerin artırılması olgusu tüm dünya tarafından yakından takip edilmektedir. Hatırlayacağımız üzere ABD merkez bankasından sonra Avrupa Merkez Bankası ve birçok ülke merkez bankası da 2022 sonlarından başlamak üzere 2023 yılında faiz artırımları gerçekleştirmişti. Bu yazımızda COVID pandemisi sonrasında neredeyse tüm dünyada ortaya çıkan yüksek enflasyon olgusuyla mücadele kapsamında gerçekleştirilen faiz artışlarını inceleyerek FED faizi neden arttırdı sorusuna yanıt arayacağız.
Öncelikle en sonda söylenecek olan şeyi en başta söyleyelim. Özellikle pandemi döneminde ertelenen tüketici talebinin pandemi sonrası dönemde birden artması ve tedarik zincirlerinde yaşanan sorunlar nedeniyle üretimde de arzın azalması nedeniyle neredeyse bütün dünyada yüksek enflasyon olgusu ortaya çıkmıştır. İşte politika yapıcılar, Amerikan ekonomisi için de ciddi bir sorun haline gelen yüksek enflasyonu önce kontrol altına almak ve sonrasında da düşürmek için faizleri kademeli olarak artırdı. Açıkça söylemek gerekir ki; bu amacını da büyük ölçüde başardı. Bilindiği üzere, dünya üzerindeki merkez bankalarının genel olarak fiyat istikrarını, finansal istikrarı sağlamak gibi temel görevleri vardır. Amerikan Merkez Bankası’nın bunun yanı sıra işgücü piyasasını desteklemek gibi ek bir görevi daha vardır. Jerome Powell başkanlığındaki FED, bu görevlerini yerine getirmek için para politikası araçlarını kullanır.
- Para arzı/Para Basmak
- Enflasyon ile Faiz oranı arasındaki ilişkiyi anlamak
FED Faizi Neden Arttırdı? I Gerçek!
Konumuza dönecek olursak, FED’in faiz artırımı konusunu anlamak için öncelikle temel iki konuyu iyice anlamak gerekir. Bunlardan ilki Para Arzı yani parasal büyüklük/para basma, ikincisi de faiz ile enflasyon arasındaki ilişki. Burada açıklamamızı mümkün olduğunca grafiklerle görsel olarak destekleyerek yapmaya çalışacağız. Yukarıdaki grafikte 1975 yılından itibaren para arzının gelişimini görebilmekteyiz. Para arzının artması en temel anlamda merkez bankasının para basması demektir. Dikkat edilirse para arzının uzun süre sabit devam ettiği ancak 2008 yani Lehman Brothers ile başlayan 2008 küresel finans krizi ve borç krizi döneminde birden sert bir şekilde görülecektir. 2008 yılında krizin başlamasıyla birlikte 1929 büyük buhran dönemindeki gibi talep şoku ve depresyon yaşamak istemeyen FED, adına niceliksel gevşeme (quantitative easing) denilen bir program başlattı. Fed faizi neden arttırdı sorusuna geçmeden önce para arzının neden arttığını anlamak gerekir.
Bu program ile para basılarak para arzı artırıldı ve devlet özel sektör borçlanma kâğıtları satın alarak bastığı bu parayı özel sektöre vererek işten çıkarmaları önleyerek tüketici talebinin azalmasını ve ekonominin depresyona girmesini önledi. Bunu yaparken tabi enflasyonun artmasını o dönem için göze almıştı. 2020 yılına gelindiğinde ise COVID-19 pandemi nedeniyle yaşanan büyük kapanmalar ve ekonomik durgunluk nedeniyle yine aynı yolu izleyerek para arzını grafikte de görüleceği üzere hızla artıran FED o dönem için kötünün iyisi olarak yine enflasyonun artışını göz almıştır.
Faiz Enflasyonun nedeni midir?
Amerikan Merkez Bankası Federal Reserve’ün faiz artışındaki ikinci önemli konu da faiz ile enflasyon arasındaki ilişkidir. Neredeyse tüm dünyada kabul görmüş genel ekonomik görüşe göre enflasyonla mücadelede en etkili silah faizdir. Faizler artınca hem tüketici kredileri üzerinden tüketicilerin kredi ile tüketimi azaltılarak toplam talep düşürülür (bu da talep enflasyonunu düşürür) ve hem de parayı yatırım yaparak harcamak yerine mevduat olarak tutmak daha makul hale gelir. Aynı zamanda firmalar için ticari krediler pahalı hale geleceğinden firmalar kredi çekerek harcama yapamazlar. Her iki durum da tüketimi ve harcamayı azaltarak enflasyonu düşürecektir. Yukarıdaki grafik mavi çizgi enflasyon oranını ve siyah çizgi de FED faiz oranını göstermektedir. Mart 2022 döneminden itibaren faiz oranının artmasıyla birlikte (siyah çizgi) enflasyon oranının (mavi çizgi) aşağıya doğru gelmekte olduğu ve bu iki değişkenin birbiriyle zıt hareketler yaptığı net olarak görülmektedir.
Nihai olarak, pandemi döneminde ekonomilerin talep yetersizliği nedeniyle zaten bir resesyon riski varken 1929 yılı gibi büyük bir depresyon ve buhrana girmemesi için 2008 yılındaki krizde uygulanıp işe yarayan faiz oranları düşük tutulup para arzı artırılarak toplam talebi destekleme yoluyla istihdam ve üretimi destekleme politikası izlenmiş ve kısmen başarılı da olmuştur. Tabi her tedavinin yan etkileri olabileceği gibi düşük faizle birlikte para arzının artırılması yani para basmanın da yan etkisi enflasyon olarak karşımıza çıkmıştır. İşte doğru zaman gelince de FED bu yan etkiyi ortadan kaldırmak için ekonomik aktiviteyi hızla azaltmamak için faizleri kademeli olarak artırarak enflasyonu Haziran 2023 dönemi itibarıyla yüzde 5’in altına düşürmeyi başarmıştır. En son Mayıs ayında faizleri artıran FED, faiz oranını 5-5,25 kademesine yükseltmiştir. Bu aşamada Haziran ayında faizleri sabit bırakan FED’in kısa vadede tekrar faiz artırımına gitmesi beklenmemektedir. Bu noktada zaten FED faizi neden arttırdı sorusuna da yanıtı bulmuş oluyoruz.
2024’te Faiz İner mi?
Bu noktada Federal Açık Piyasa Komitesi’nin (FOMC) tutanak ve açıklamalarını takip etmek gelecek adına sinyal verici olacaktır. 2024 yılının kışına yaklaşırken ABD’de faiz indirimlerinin başlamasını bekliyoruz. Unutmayalım ki 2024 Mayıs ayında Avrupa Merkez Bankası bu konuda ilk adımı atarak politika faizini 0.50 puan indirmişti. İşte FED de bu noktada enflasyonu kontrol altına aldığına tam olarak ikna olur ve öncü göstergelerden de benzer sinyalleri alırsa 5 Kasım 2024 ABD Başkanlık Seçimlerinden önce bir aksiyon alıp faiz indirimlerini başlatacaktır.
FED Faizi Neden Arttırdı?
Küresel güncel ekonomik durumun ve gelişmelerin takip edilmesini, kariyer gelişimi adına önemli buluyor ve destekliyoruz. Bu bağlamda Amerika’da FED’in faizleri neden artırdığına dair mutlaka bilgimiz olması gerektiğini düşünüyoruz. Bu yazıyla da bu konuda bir aşama kaydetmenize katkı sağlamayı hedefledik. Sizler de aşağıya konu hakkında yorumlarınızı ekleyerek konuyu zenginleştirebilirsiniz. Son olarak aşağıdaki faiz ve enflasyon ilişkisini Amerika bağlamında gösteren grafiği sunuyoruz. Mavi çizgi faiz oranını, turuncu çizgi ise enflasyon oranını göstermektedir. Özellikle 2001 yılındaki teknoloji temelli DotCom kriziyle başlayan ve içine 2008 finansal krizi, 2020 Covid-19 pandemisi, son olarak da 2023 Silicon Valley Bank (SVB) batışını alan dönemi dikkatle takip etmenizi öneririz. FED Faizi Neden Arttırdı? umarız şimdi akla yatmıştır.
FED ile ilgili detaylı bilgiye buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.
Şunu da belirtmek gerekir ki 2024 yılındaki ilk toplantıların tutanaklarını okuduğumuzda FED’in 2024 yılında 6 faiz indirimi yapacağına dair görüşler git gide ağırlık kazanmaktaydı. Ancak zamanla belli oldu ki; enflasyon ve işsizlik verilerini baz alan Amerikan Merkez Bankası yetkilileri ekonominin durumundan yola çıkarak faiz artışını en azından 2024 kış aylarına kadar bekleteceklerdir.