Esad Rejimi Düştü: Suriye’de Neler Oluyor?

Amerikan seçimlerinin ardından dünya siyasetinde hızlı değişimler baş gösteriyor. Bir yandan Rusya Ukrayna savaşı sona doğru gelirken diğer yanan 8 Aralık 2024 Pazar günü uluslararası haber ajanslarına “Esad rejimi düştü” son dakika bilgi geldi. Bu haberle birlikte kafalarda soru işaretleri de belirdi. Putin buna nasıl izin vermiş olabilir ya da Ruslar neden Suriye hükümetine desteğe gitmedi gibi hususları analiz etmeye çalışacağız. Her şeyi bir kenara bırakacak olursak bugün geldiğimiz noktada gerçek olan şey artık 54 yıldır süregelen Esad yönetiminin artık sona erdiğidir. Kendisi ve ailesi ülkeden ayrılan eski lider, gerisinde birçok soru işareti de bırakmıştır. Yaklaşık 14 yıl süren bu iç savaş ve mevcut yönetimin direnişi Kasım ayında birden tekrar başlayan muhalif saldırılarıyla tekrar alevlenmişti. Tıpkı Afganistan’da Taliban’ın hızla merkeze ilerleyerek yönetimi devralması gibi herhangi sert bir direnişle karşılaşmadan bir aydan kısa bir süre içinde de muhalifler önce Halep’e sonrasında Şam’a girerek rejimi devirdiler.

Bütün bu gelişmeler Ocak 2025 döneminde Amerika’da göreve başlayacak olan Donald Trump’ın seçim vaatleri arasında Ortadoğu’daki savaşları bitirmek olduğunu hatırlayalım. Bunun üzerine kendisinin Putin ile de iyi anlaştığını eklersek işler biraz daha netleşir. Yani Kırım ve Donbass gibi bölgelerin Rusya’ya bırakılması karşılığında Suriye’nin de yönetimin değişmesi konusunda bu iki liderin anlaşma ihtimali akıllara gelecektir.

Suriye İç Savaşı Kısa Tarihi

Bu alt başlık sizi korkutmasın. Sizlere uzun uzadıya tarih dersi verecek değiliz. Sadece 2010 yılına dönecek olursak Aralık ayında önce Tunus’ta ve sonrasında git gide yayılarak Mısır, Cezayir ve Yemen gibi ülkelere yayılan Arap Baharı kavramını hatırlayalım. O dönemde popüler olan bu tanımlama Ortadoğu halklarının daha çok özgürlük ve demokrasi talebini barışçıl gösterilerle ortaya koyması anlamına gelmekteydi. Hüsnü Mübarek gibi on yıllarca ülkelerinin başında kalan liderler görevlerini bırakmak zorunda kalmıştı. Bununla birlikte, bu tür olayların yazdığımız kadar kolay ve hızlı gerçekleşmediğini de belirtmek gerekir. Yani Arap Bahar’ına sahne olan ülkelerin yönetimleri ilk etapta çok sert şekilde muhaliflere müdahale ettiler ve binlerce insan öldü. Devam eden eylemlerin sonunda kimi zaman baskılarla kimi zaman da Yemen örneğinde olduğu gibi uluslararası bombalama ve müdahalelerle diktatör diye adlandırılan yöneticiler düştü.

İşte Suriye’deki 61 yıllık BAAS rejimi ve Esad, geçen yaklaşık 15 sene içerisinde bu baskı ve müdahalelere karşı görevinde kalmayı başaran tek liderdi. Bu süreç içerisinde ülkesinden ciddi topraklar kaybetmesine rağmen başkent Şam ve çevresini sıkı sıkıya elinde tutmayı başarmıştı. Tam da bu noktada Putin ve Rusya etkisinden bahsetmek gerekir. Ruslar yüzyıllar boyunca hedefledikleri sıcak denizlere inme amaçlarına Suriye sayesinde ulaşmış ve Lazkiye şehrinde Akdeniz’deki tek üstlerini kurmuşlardır. Bu üste 2 binden fazla asker barındıran Rus yönetimi Beşar Esad’ı desteklemiş ve bu bölgede direnen tek lider olmasını bugüne kadar sağlamıştır. Ayrıca bölgedeki en etkin güçlerden İran ve Hizbullah da onu desteklemiştir. Ülkedeki iç savaş 2020 yılında Biden’ın göreve gelmesiyle birlikte artık soğuk bir savaşa dönüşmüş olsa da ara ara çatışmalar devam etmekteydi.

Bu konuyu kısaca toparlayacak olursak Beşar’ın bugüne kadar görevde kalmasını sağlayan etkenleri şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Rusya ve Putin’in desteği ve Lazkiye limanındaki Rus üssü.
• İran’ın aynı mezhepten olduğu Suriye Liderine olan desteği.
• Bölgedeki Hizbullah varlığı ve rejime olan koşulsuz bağlılığı.

Esad Rejimi Düştü! Neden Bugün?

Uluslararası haber ajanslarıyla birlikte gazete ve televizyonlarda Şam’ın neden düştüğüne dair analizler yayımlanmaya başladı bile. Halbuki şu an Esad’ın uçağının düştüğüne dair iddialar da mevcut. Bu konuda bir analiz yapmak için henüz erken olsa da Esad rejimi düştü, bu bir gerçek. Peki Rusya, İran, kısmen de olsa Çin ve Hizbullah bugüne kadar bu rejimin ayakta kalmasını sağlarken bugün neden desteklerini geri çektiler ve neredeyse bir ay içinde Şam’ın bile düşmesine müdahale etmediler? (Ya da edemediler) Global siyasi ilişkileri ve uluslar üstü olayları analiz ederken olaya çok yönlü bakmak gerekir. Suriye’deki HTŞ, YPG ve Suriye Milli Ordusu ismini alan grupların zaman içinde güçlenmesi ve ayrı bölgelerden rejime karşı aynı anda saldırı başlatması tesadüf değildir. İsrail, Amerika ve Türkiye gibi ülkelerin ayrı ayrı arkalarında olduğu bu muhalif unsurların başarısı aslında vekalet savaşı da dediğimiz soğuk mücadelenin bir yansımasıdır.

Bu vekalet savaşının bir tarafında ABD-İsrail varken diğer tarafta Rusya-İran-Lübnan-Çin varken rejimin 11 günde değişmesi çok ilginçtir. Rusya’nın Esad rejimi düştü haberlerinden sonra “Uçak ile ülkesinden ayrılıyor ve değişim kansız olmalı” açıklamaları sonucu kabullendiğini gösteriyor. Bununla birlikte Putin’in danışmanları yeni hükümet çalışmalarında yer almayacaklarını da açıkladı. Ayrıca, Lübnan ve Hizbullah da ülkeden çekildiğini açıklamış durumdadır. Esad’ın uçağı düştü söylentileri gerçek çıkarsa öldüğünü de kabul etmek mümkün. Emperyalist güçler siyaseten cansız olan bu eski liderin fiilen yaşamasını da önemsemeyecektir.

Bu noktada Esad rejiminin 14 yıl sonra neden bugün düştüğünü analiz edip sıralayacak olursak:

• Trump ve Putin Ukrayna konusunda anlaşmış olabilir. Ayrıca Rusya’nın askeri varlığı ve gücü son dönemde zayıflamış olduğundan artık Şam yönetimiyle birlikte savaşmak istememe ihtimali güçlüdür. Bu bağlamda Lazkiye’de Rus askeri üssünün kalmaya devam etmesi, Kırım ve Donbas’ın Ruslara bırakılarak savaşın bitirilmesi karşılığında Putin Esat’tan desteğini çekmiş olabilir.

Şam Rejimi Düştü! Ne Olacak?

• Hizbullah’ın Lübnan’da İsrail ile ateşkes sağlaması da zamanlama açısından önemlidir. Yani ateşkes şartları arasında Suriye yönetimine olan desteğinin sona ermesi varsa doğal olarak bugün BAAS rejimi düşerken destek vermemeleri normaldir.
• Münbiç Deyrizor hattında farklı mezhep ve kökenden olan, kimine göre terör örgütü olarak tanımlanan HTŞ gibi toplulukların ele geçirdikleri yerlerde yerel halk ve kamu görevlilerine iyi davranması da önemlidir. Yerel halkın direnmemesi de kısa sürede muhaliflerin ilerlemesine yardımcı olmuştur.
• Rejimin içindeki zayıflıklar ve tutarsızlıklar da zayıflamasına neden olmuştur. Bitmek bilmeyen ekonomik sıkıntılar, rüşvet ve sosyal dokunun zayıflaması da mevcut yönetime tepkilerin artmasını sağlamıştır.

Nihai olarak konuyu toparlayacak olursak, evet Esad rejimi düştü ancak bu aşamada önemli olan bu konuyu iyi analiz etmektir. Rusya ve Putin’in 14 yıl boyunca desteklediği bu yönetimin arkasından çekilme nedeni önümüzdeki dönemde ortaya çıkacaktır. Burada İran ve Çin’in de sessiz kalması manidardır. Uluslararası ilişkiler de dostlar değil, çıkar konuşur sözü bu noktada anlam kazanıyor. Bundan sonrası Irak’ta yaşanan katliam ve acıların burada da yaşanmamasıdır. Bu noktada bütün uluslararası aktörlerin bir araya gelip geçiş sürecini ve demokrasiyi Suriye halkının çıkarına olacak şekilde tesis etmelidir. Sağduyulu çevrelerin korktuğu ülkenin mezhep ve ırk kökenli olarak dörde bölünmesidir.