İçindekiler
Hoo… hoo… hooo… Evet evet bu tür sempatik bir gülüş, beyaz uzun sakallar ve kırmızı kıyafetiyle neredeyse hepimizin küçüklük anılarında Noel Babanın bir yeri olmuştur. Öyle ki yılbaşı sabahı uyandığımızda çoğumuzun acaba Noel baba bize de hediye getirdi mi diye sağı solu aramış olduğumuz dönemler mutlaka olmuştur. (Sonuçta uslu çocuktuk 🙂 ) Şurası açıktır ki tek kanallı siyah beyaz televizyon günlerinden, özel kanalların yeni yeni çıkmaya başladığı renkli televizyonlu yıllara kadar yılbaşı geceleri X ve Y kuşağı için unutulmazdır. Özel kanallarda yayımlanan yılbaşı filmlerinde sık sık kullanılan Merry Christmas sözlerine de aşinayız değil mi? 🙂 Bütün bunlar bir kenara, yılbaşı konusuna hakim olmak genel kültür açısından önemlidir.
Yılbaşı, Noel ve Christmas
Bu noktada belirtmek gerekir ki kimilerine göre sadece bir Hristiyan âdeti olan Noel ya da Christmas günü tüm dünyada 25 Aralık’ta kutlanmakta olup aslında bildiğimiz şekliyle yılbaşı gecesiyle pek bir ilgisi bulunmamaktadır. Yani, Hristiyanlar 25 Aralık’ta Hz. İsa’nın doğuşunu kutlamaktadır. Tartışmaları bir kenara bırakacak olursak, şurasını belirtmek gerekir ki; yılbaşı gecesi kimine göre bir yabancı âdeti ve kimine göre de sadece gelmekte olan yeni yılın kutlandığı sıradan basit bir eğlence gecesidir. Net olarak, konuya nereden baktığınıza göre, o günün anlam ve önemi sizin içi değişecektir.
Bu noktada, dini bir anlamı olan ve ağırlıklı olarak Katoliklerin kutladığı bir gün olan Christmas yani Noel, diğer dine mensup ülkelerde dini bir bayram olarak kutlanmaz. Bu ülkelerde genellikle kutlanan ve 18.yüzyılın sonundan itibaren gelenekselleşen şey 31 Aralık gecesi yeni yılı karşılama aktiviteleridir. Burada aslında Christmas ile Noel’in aynı şey ve fakat yılbaşı gecesinin de farklı bir kavram olduğunu tekrar vurgulayalım 🙂 Bununla birlikte, eskiden Noel Baba da Hristiyan bir papazı çağrıştırırken zamanla ve özellikle son yüz yılda kendisi, karlar üzerinde geyiklerin çektiği kızağıyla gezip uslu çocuklara hediye dağıtan kurgu bir karaktere dönüşmüştür.
Christmas (Eve) Ne zaman?
Kelime anlamı olarak Kutsal bir Doğuş olarak da bilinen Christmas’ın geçmişi aslında Hristiyanlığın doğuşunun öncesine kadar gitmektedir. Bu arada Noel kelimesinin eski dillerde doğmak ya da doğum anlamında da geldiğini belirtmek gerekir. Yani, bu kelime temelde yeni bir yılı ve yeni bir doğuşu simgelemektedir. Bununla bağlantılı olarak ifade etmek gerekir ki; Roma döneminde eski pagan âdetlerinden birisi de yılın sonuna doğru gelmekte olan yeni yılı karşılamaktır. Kimilerine göre bu açıklamalar doğru olmasa da Christmas ve Santa Claus yani Noel Babanın ortaya çıkışında eski pagan esintileri mevcuttur. Muhafazakâr Hristiyanlar bu açıklamaya katılmazlar ancak eski pagan adetleri konusunda güçlü delili olan bilim adamları da mevcuttur. Öte yandan eski Roma’da 4. yüzyıldan itibaren Noel’in kutlandığını iddia eden bazı bilim adamları ve din adamları da mevcuttur.
Bu noktada, sonuç olarak her yıl 25 Aralık’ta kutlanan bu özel günün geçmişi ya eski Roma’ya (dini açıklama) ya da eski pagan adetlerine (dini olmayan açıklama) kadar uzanmaktadır.
Peki, Noel’i, Christmas’ı ve yılbaşını anladık da bu Eve kısmı nedir? Bu kavramın diğeriyle ilgisi nedir 🙂 Bu kavram aslında Müslümanların bayramlarından önceki arife kavramına benzemektedir. Yani 24 Aralık’ta Noel’den bir gün önce Christmas Eve olarak adlandırılmaktadır. Kültürel olarak da bir araya gelip insanların yemekler yiyip Tanrıya dua ettiği, Hz. İsa’nın doğumunu kutladıkları dini bir gecedir.
Yılbaşı Gecesi Dinî midir?
Yılbaşı, yılın son günü olan 31 Aralık gecesi kutlanmakta olup özellikle son yüzyılda kültürel anlamda dini inanışından bağımsız olarak dünyanın neredeyse tamamında kutlanmaktadır. Yani, yeni bir yılın gelişinin dini bir kaynağı ya da geleneği olmadığı için, bu gece dini inanışından bağımsız olarak herkesçe kutlanmaktadır. Daha önce de belirttiğimiz gibi önceleri dini bir figür olan ve sonralarda yeni yılın gelişini temsil eden bu özel günde, çam ağacı süslemek ve hediyeleşmek gibi rutinler gerçekleştirilir. Hatta eski pagan adetlerinden ve mitolojideki Otin tanrısından esinlendiği şekliyle Noel günü Noel Baba’nın sadece uslu duran çocuklara hediye getireceği de söylenmektedir. Bu bağlamda yılbaşı haftası Noel ağacı süslenir, çorapların içine oyuncaklar ve şekerler yerleştirilir ve bu hediyeleri Santa’nın getirdiği çocuklara söylenir 🙂
Amerikan cumhuriyetçileri gibi özellikle muhafazakâr seçmenlerin hâkim olduğu batı toplumlarında Christmas ve Noel Baba gibi kavramların dini bir yeri olduğu açıktır. Her ne kadar Protestan kiliseleri tarihin belli dönemlerinde bu günü anma ya da kutlamayı yasaklamış olsa da, özellikle Katolik ve Ortodoks kiliseleri eski Roma dönemlerinden bu yana Noel’e Hz. İsa’nın doğuşu olarak bakmış ve bu güne büyük bir dini anlam yüklemiştir. Bu bağlamda Charles Dickens’ın “A Christmas Carol” adlı eserini de okumanızı öneririz. İlgili eserde Noel’e inanmayan ve dini bir anlam yüklemeyen tefeci bir adamın başından geçenler ve hayaletler ile Noel ruhunun kendisini ziyareti anlatılmaktadır. Daha sonraları filme de çevrilen bu kitap, Noel’in dini yönüne vurgu yapmaktadır.
Bu başlıktaki sorumuza geri dönecek olursak gönül rahatlığıyla ifade edebiliriz ki; 21. Yüzyılın kapitalist liberal ekonomik sisteminde yılbaşı artık ticari bir geleneğe dönüşmüştür. Dünya çapında bakılacak olursa neredeyse milyar dolarlık bir hediye ekonomisi haline gelen bu gelenek, Hristiyan olmayan toplumlarda da zamanla benimsenmiştir. Öte yandan yılbaşı dendiğinde global anlamda 1 Ocak tarihinin neredeyse her ülkede resmi tatil olarak ilan edildiğini de hatırlatmak gerekir.
Noel ve Alışverişler
Hepimizin çevresinde sevgililer günü, anneler günü ve benzeri özel günleri “sadece alışveriş ekonomisini canlandırmak için var olan önemsiz günler” olarak tanımlayan birçok insan vardır. Bir açıdan onlara kızarız ve duygusal olmamakla suçlarız. Bununla birlikte bir diğer açıdan bakacak olursak haksız da sayılmazlar 🙂 Çünkü dünyada her yıl yapılan toplam alışverişin neredeyse yarısı bu tür özel günlerde gerçekleşmektedir. Amerika’da yapılan bir araştırmaya göre en çok alışverişin yapıldığı gün Kasım ayında gerçekleşen Black Friday iken ikinci sırada Noel harcamaları gelmektedir. Yine aynı araştırmaya göre Amerika’da son yılda yapılan yılbaşı harcamalarında her bir vatandaş kişi başı yaklaşık 900 USD harcama yapmıştır. Bu tutar nüfusla çarpılırsa karşımıza yaklaşık 300 Milyar Dolarlık devasa bir ekonomik gerçeklik çıkıyor. Trump tipi bir ekonomi anlayışı değil mi:)
Şimdi yakınlarımızda olup bu tür günleri alışveriş ve tüketim çılgınlığı olarak gören o yakınlarımızı tekrar düşünelim. Şu an onlara daha fazla hak veriyoruz değil mi? Yani Noel, Noel baba ve Christmas kavramları özellikle son yüzyılda her ne kadar kültürel bir etkinlik haline gelse de, kabul edelim ki; temelinde liberal piyasa ekonomisini tetikleyen ve besleyen bazı unsurlar da mevcuttur. Ayrıca olaya Türkiye açısından bakacak olursak, yılbaşı kapsamında sadece süs aydınlatma sektöründe son 5 yılda yaklaşık 100 Milyon dolarlık alışveriş yapılmıştır. Bu da kültürel anlamda Türkiye’de de Noel ya da yılbaşı kutlamalarının bir yeri olduğunu göstermektedir.
Şimdi en baştaki konumuza geri dönelim. Aslında en son değindiğimiz ekonomik açıdan konuya yaklaşırsak ikisi de değildir. Bu bağlamda yılbaşı kutlamaları tamamen ekonomiktir ve liberal kapitalist ekonominin dogmalarından birisidir diyenlere de hak vermemiz gerekir gibi görünüyor.
